Tergestino

De Wikipedia, la enciclopedia libre
Esta es una versión antigua de esta página, editada a las 18:34 17 ago 2019 por Álvarez589 (discusión · contribs.). La dirección URL es un enlace permanente a esta versión, que puede ser diferente de la versión actual.
Tergestino
Hablado en Bandera de Italia Italia
Región Friuli-Venecia Julia (Provincia de Trieste)
Hablantes extinto
Familia

Indoeuropeo   Itálico
   Romance
    Romance occidental      Retorromance

      Tergestino
Códigos
ISO 639-1 ninguno
ISO 639-2 fur
ISO 639-3 fur

El tergestino era el dialecto románico hablado en Trieste hasta principios del siglo XIX, cuando se extinguió dejando paso al actual dialecto triestino de tipo veneciano. El tergestino era un idioma retorrománico, afín al friulano y al ladino, y aún más próximo al dialecto vecino de Muggia, el muglisano.

Historia

El tergestino fue hablado en Trieste por la mayor parte de la población hasta el fin del siglo XVIII. Con el cambio de siglo se inició en la ciudad un rápido proceso de sustitución lingüística en que un nuevo dialecto veneciano de tipo colonial, el triestino, ocupó el lugar dejado por el tergestino.

El factor desencadenante del cambio fue la explosión demográfica provocada por la creación de un importante puerto comercial por parte del gobierno austriaco. La ciudad había pertenecido al Imperio austríaco desde 1382, pero en 1719, el gobierno decidió invertir una gran cantidad de dinero para permitir la salida al Adriático de los productos de todas las naciones del Imperio. El nuevo puerto atrajo a emigrantes de las zonas costeras de Istria, Dalmacia e incluso de la vecina Venecia. La población pasó de 6.000 a 200.000 habitantes. La nueva población, que hablaba diversas lenguas, románicas y eslavas, adoptó como lengua vehicular la forma de veneciano colonial que se utilizaba como lingua franca en sus regiones de origen.

El tergestino sobrevivió, no obstante, hasta la primera mitad del siglo XIX como lengua de la aristocracia local, un grupo de familia conocidas como “lis tredis fameis”, nombre que denota el estrecho parentesco entre el antiguo tergestino y el friulano. En 1828 se G. Mainati recopiló los testimonios más importantes que han quedado sobre las características del tergestino en su obra "Dialoghi piacevoli in dialetto vernacolo triestino"

En el siglo XX ha habido un intento de revitalización del tergestino por parte de Ivan Crico, que ha compuesto parte de su obra poética en tergestino.

Clasificación

El tergestino era un dialecto de tipo retorromance, afín al hablado en Muggia (conocido como muglisano), perteneciente, por tanto, al mismo grupo lingüístico que el ladino, el friulano y el romanche, probables residuos de un continuum lingüístico alpino que se extendía desde la Suiza occidental hasta el norte de Istria. También el muglisano corrió una suerte parecida al tergestino.

No existe ningún tipo de continuidad entre el tergestino y el dialecto veneciano (triestino actual) que se le sobrepuso, únicamente una mínima parte del léxico ha sobrevivido. Dado que Trieste no ha pertenecido a la República de Venecia desde la Edad Media, la imposición del veneciano no se debió a la influencia política, sino a la idoneidad para la comunicación entre los hablantes de un momento histórico determinado.

Texto en tergestino

Parte de un diálogo publicado en 1828.

  • Bastian - Quand che ti avaràsto imparà plui bem l’architetura, cognossaràsto mièi, e no favelaràsto cussì.
  • Jaco - Aimò impar malapèna i set ordim architetònich.
  • Bastian - Zà che imparisto i set òrdim de architetura, dìme, da ze òrdim xem stis colònis?
  • Jaco - Del òrdim Corintìo scanelà.
  • Bastian - Come cognossisto che lis sèis del òrdim Corintìo?
  • Jaco - Dai chiapitièi, che ham lis fòiis come chela planta che se clama acànto.
  • [...]
  • Jaco - Ze xe scrit intòl pedestàl?
  • Bastian - Lèj, e po savàrastu ze che xe scrit.
  • Jaco - Numine... Me par che sìis paràulis latìnis, mi no capèss.
  • Bastian - Va là, va là, zuss. Lejerài mi. Nùmine sub nostro felìces vìvite cives; arbìtri vestri quidquid habètis, erit.
  • Jaco - Ze vol dì?
  • Bastian - Aimò te disarài par taliàm. Sòta i nuèstri auspìzj podarèi vive contiènti Tristini, chel che ghavèi sarà uèstro, de podè fà chel che volèi.

Bibliografía

  • ASCOLI GRAZIADIO ISAIA, Il dialetto tergestino, in «Archeografo Triestino», 1890, Serie II, Vol. XV, pp. 245-263.
  • CAVALLI JACOPO, GRAZIADIO ISAIA ASCOLI, Cimelj dell'antico parlare triestino, in «Archeografo Triestino», 1879-1880, Serie II, Vol. VI, pp. 199-210.
  • CAVALLI JACOPO, Reliquie ladine raccolte in Muggia d'Istria, con appendice dello stesso autore sul dialetto tergestino, in «Archeografo Triestino», 1894; Serie II, Vol. XIX,, pp. 5-208.
  • DORIA MARIO (cur.), I dialoghi piacevoli in dialetto vernacolo triestino pubblicati e tradotti da Giuseppe Mainati, Trieste, Italo Svevo, 1972.
  • DORIA MARIO, Lessico-concordanza del dialetto tergestino del Mainati (parte prima A-M), in «Archeografo Triestino», 1993, Serie IV, Vol. LIII, pp. 297-378.
  • DORIA MARIO, Lessico-concordanza del dialetto tergestino del Mainati (parte seconda N-Z), in «Archeografo Triestino», 1994, Serie IV, Vol. LIV, pp. 387-454.
  • FINZI ROBERTO, La lingua di questi abitanti è forlana corrota: sulle cause materiali del passaggio dal tergestino al triestino, in «L'Adriatico e l'Europa centro-orientale: relazioni storico-culturali e prospettive di sviluppo: lezioni della Summer School in Adriatic Studies, Rimini 4-16 luglio 2005», pp 199-212.
  • SCHATZMAYR EMILIO, Avanzi dell'antico dialetto triestino cioè I sette dialoghi piacevoli publicati dal Mainati, un sonetto ed altri cimeli linguistici, Trieste, 1891.
  • ZILIOTTO BACCIO. Tergestino e Muglisano, in «Archeografo Triestino», 1947, Serie VI, Vol. XII-XIII, pp. 53-64.
  • ZUDINI DIOMIRO, A proposito delle continuazioni di lat. hodie nelle varietà friulane e nel tergestino e muglisano, in «Atti e memorie della Societa istriana di archeologia e storia patria», n.s., 34 (1986), pp. 190-203.
  • PELLEGRINI RENZO, Per un profilo linguistico, in "Storia economica di Trieste", vol.I "La città dei gruppi 1719-1918", Trieste 2001, pp.293-316