Chino puxian

De Wikipedia, la enciclopedia libre
(Redirigido desde «Dialecto de Xianyou»)
Pu-Xian
Región Fujian (Putian, partes de Fuzhou y Quanzhou)
Hablantes 3,15 millones (2022)[1]
Familia Sino-tibetano
ISO 639-3 cpx

     Pu–Xian Min
Biblia (Génesis) en Hinghwa (Xinghua) publicada por la Sociedad Bíblica Británica y Extranjera .

El puxian (en romanización hinghwa: Pó-sing-gṳ̂), también conocido como Putian–Xianyou, Xinghua, Henghwa o Hinghwa (Hing-hua̍-gṳ̂ ), es una lengua china que forma una rama del chino min . El puxian es una variedad de transición del min costero que comparte características tanto con el min del Este como con el min del Sur, aunque está más cerca de este último.

Es el idioma nativo de los putian y se habla principalmente en la provincia de Fujian, particularmente en la ciudad de Putian y en el condado de Xianyou (que le dan nombre), así como partes de Fuzhou y de Quanzhou. También se utiliza ampliamente como lengua materna en el municipio de Wuqiu de Kinmen, (Taiwán). Además más de 2.000 personas en Shacheng, Fuding, en el norte de Fujian, también hablan pu-xian. [2]​ Existen pequeñas diferencias entre los dialectos de Putian y Xianyou. Hay hablantes migrantes asentados en Malasia, Indonesia y Singapur. Los hablantes de puxian son conocidos como henghua, hinghua o xinghua.

Historia[editar]

Antes del año 979 d. C., la región de Pu-Xian era parte del condado de Quanzhou y la gente allí hablaba una forma de min nan [3][4]​ debido a su origen pasado.

En 979 d. C., durante la dinastía Song, la región se separó administrativamente de Quanzhou y el chino que se hablaba allí se desarrolló por separado del resto del min nan. Debido a su proximidad con Fuzhou, absorbió algunos elementos del min oriental, como las alternancias morfofonémicas en las consonantes iniciales, pero sus características lingüísticas básicas, es decir, su gramática y la mayor parte de su léxico, se basan en el min del Sur. También comparte la denasalización de consonantes nasales históricas y la nasalización vocálica con las variedades meridionales. [5]

Pu-Xian Min tiene un 62% de cognados con el dialecto de Quanzhou (min del Sur) y solo un 39% de cognados con el dialecto de Fuzhou (min del Este). [6]

Características[editar]

Diferencias con los dialectos min nan[editar]

El Pu-Xian se diferencia de la mayoría de las variedades meridionales en varios aspectos:

  • La vocal 'a' se reemplaza por /ɒ/ (o̤) en la mayoría de los casos, por ejemplo, 腳 ko̤ "pierna".
  • La vocal 'ư' /ɯ/ se reemplaza por /y/ ('ṳ'), por ejemplo, 魚 hṳ "pescado".
  • En Putian 'ng' ha cambiado a /uŋ/ excepto después de cero inicial y h- (notación: ng), por ejemplo, 湯 tung "sopa".
  • La vocal /e/ a menudo se reemplaza por /ɒ/ o̤, por ejemplo, 馬 bo̤ "caballo".
  • Donde Quanzhou tiene 'ĩ' y Zhangzhou tiene 'ẽ', la vocal de Putian correspondiente es 'ã', por ejemplo, 病 baⁿ "enfermo", donde indica una vocal nasalizada .
  • La vocal 'io' se reemplaza por 'iau' (notación: a̤u), por ejemplo, 笑ciao "risa". Esto también se aplica a las vocales nasalizadas, por ejemplo, 張da̤uⁿ correspondiente en Zhangzhou a tioⁿ .
  • Las nasales 'm' a veces aparecen en lugar de las oclusivas sonoras 'b', por ejemplo, 夢 mang en Quanzhou es bang .
  • La consonante inicial 'ng' reemplaza a 'g', por ejemplo, 五 'ngo' mientras en Quanzhou es 'go'.
  • Hay una pérdida de distinción entre oclusivas sonoras y sordas, por ejemplo, los sonidos /b/ y /p/ corresponden al mismo fonema y ocurren en variación libre.

Préstamos del min oriental[editar]

  • Esposa 老媽 (Lau Ma)

Fonología[editar]

El Pu-Xian tiene 15 consonantes, incluida la de inicio cero, al igual que la mayoría de las otras variedades de chino min. El Pu-Xian se distingue por tener una fricativa lateral [ɬ] en lugar de [s] como otras variedades min, similares al toisanés.

El Pu-Xian tiene 53 finales y 6 tonos fonémicos.

Iniciales[editar]

Iniciales del min puxian
Bilabial Alveolar Velar glotal
Explosiva sin aspiración p巴 (b) t打 (d) k家 (g) ʔ烏
aspirado pʰ彭 (p) tʰ他 (t) kʰ卡 (k)
Nasales m麻 (m) n拿 (n) ŋ雅 (ng)
Fricativas β * ɬ沙 (s) h下 (h)
Africadas sin aspiración ts渣 (c)
aspirado tsʰ査 (ch)
Aproximante l拉 (l)

Finales[editar]

El Pu-Xian tiene 53 finales (incluidos finales nasalizados)

finales
Vocal Diptongo Nasal glotal
sin medial a鴉 (a) au拗 (au) 王 (ang) 壓 (ah)
ɒ奥 (o̤) ɒŋ用 (o̤ng) ɒʔ屋 (o̤h)
ɔ科 (eo) ɔu烏 (o) ɔŋ温 (eong) 熨 (eoh)
e裔 (a̤) ai愛 (ai) ɛŋ煙 (inglés) ɛʔ黑 (eh)
œ改 (e̤) œŋ換 (e̤ing) œʔ郁 (e̤h)
ŋ伓 (ng)
/-i-/ i衣 (yo) iu油 (iu) 引 (ing) 益 (ih)
ia夜 (ia) iau要 (a̤u) iaŋ鹽 (iang) iaʔ葉 (iah)
/-u-/ u夫 (tú) ui位 (ui) 黄 (ng)
ua画 (ua) ɔi/ ue歪 (oi) uaŋ碗 (uang) uaʔ活 (ua)
/-y-/ y余 (ṳ) 恩 (ṳng) 役 (ṳh)
安 (io̤ⁿ) yɒŋ羊 (io̤ng) yɒʔ藥 (io̤h)
Hanzi 黃 (ńg) 方 (hng) 漲 (dn̂g) 幫 (bng) 光 (gng) 兩 (nn̄g) 毛 (mńg)
Putian huŋ tuŋ puŋ kuŋ nuŋ muŋ
Xianyou ŋ̍ hŋ̍ tŋ̍ pŋ̍ kŋ̍ nŋ̍ mŋ̍
Nasales del dialecto Xianyou
API ã ɛ̃ ĩ ɒ̃
romanización aⁿ a̤ⁿ a̤ⁿ e̤ⁿ o̤ⁿ iaⁿ io̤ⁿ uaⁿ oiⁿ a̤uⁿ
IPA romanizada ã ø̃ ɒ̃ yɒ̃ ɛũ
Hanzi 爭 (caⁿ) 還 (há̤ⁿ) 段 (dē̤ⁿ) 三 (so̤ⁿ) 鼎 (diáⁿ) 張 (da̤uⁿ) 看 (kua̍ⁿ) 飯 (bōiⁿ) 贏 (ió̤ⁿ)
Xianyou tsã tỹ sɒ̃ tiã tiũ kʰuã puĩ yɒ̃
Putian tsa hi tia tiau kʰua puai

Tonos[editar]

Tono Ing-báⁿ 陰平 Ing-siō̤ng 陰上 Ing-kṳ̍ 陰去 Ing-ci̍h 陰入 Ió̤ng-báⁿ 陽平 Ió̤ng-kṳ̍ 陽去 Ió̤ng-ci̍h 陽入
Putian ˥˧˧ (533) ˦˥˧ (453) ˦˨ (42) ʔ˨˩ (ʔ21) ˩˧ (13) ˩ (11) ʔ˦ (ʔ4)
Xianyou ˥˦˦ (544) ˧˧˨ (332) ˥˨ (52) ʔ˨ (ʔ2) ˨˦ (24) ˨˩ (21) ʔ˦ (ʔ4)

Registro[editar]

Cuadro de registro del dialecto Xianyou
Hanzi
Coloquial pe ŋ̍ ɬã, tsʰã nia ɬai nŋ̍ hoe pia tieu
Literario mai hɒŋ ɬɛŋ liŋ ɬo løŋ piʔ tøʔ

Asimilación[editar]

新婦房 ɬiŋ pu paŋ → ɬiŋ mu β

青草 tsʰɔŋ tsʰau → tsʰɔŋ nau

Comparación entre Putian Min y Quanzhou Min Nan[editar]

Hanzi 埋 (lit.) 萬 (lit.) 人 (lit.) 危 (lit.)
Putian mai man tsin tsiʔ kui kiʔ tue tɔʔ
Quanzhou bai ban lin dzip ɡui ɡiak lue lɔk

Partículas finales de oración[editar]

  • ah (): utilizado para expresar exclamación.
  • lah (): se utiliza para enfatizar o agregar un efecto emocional a sus palabras.
  • neh (): utilizado para preguntar.
  • (): utilizado para expresar emoción.
  • yɔu (): utilizado para mostrar obviedad o contención.

Romanización[editar]

El Hing-hua̍ báⁿ-uā-ci̍ (興化平話字) es el sistema de romanización del min puxian. Utiliza 23 letras: a a̤ b c ch d e e̤ g h i k l m n ng o o̤ p s t u ṳ .

La romanización sólo necesita cinco marcas tonales para siete tonos:

  • 陰平 Ing-báⁿ (sin marcar)
  • 陰上 Ing-siō̤ng ˆ (â)
  • 陰去 Ing-kṳ̍ ˈ (a̍)
  • 陰入 Ing-ci̍h (sin marcar)
  • 陽平 Ió̤ng-báⁿ ́ (á)
  • 陽去 Ió̤ng-kṳ̍ – (ā)
  • 陽入 Ió̤ng-ci̍h ˈh (a̍h)
AFI Pu-Xian Min (Xinghua) Fuzhou
p p
t t
k k
p b b
t d d
k g g
tsʰ ch ch
ts c c
Tono 陰平 Ing-báⁿ 陰上 Ing-siō̤ng 陰去 Ing-kṳ̍ 陰入 Ing-ci̍h 陽平 Ió̤ng-báⁿ 陽去 Ió̤ng-kṳ̍ 陽入 Ió̤ng-ci̍h
Báⁿ-uā-ci̍ a â ah á ā a̍h
Pe̍h-ōe-jī a á à ah â ā a̍h

Referencias[editar]

  1. Ethnologue. «Chinese, Min Nan - Ethnologue Essentials 2023». 
  2. Cai, Guo-mei 蔡国妹 (2013). «Fúdǐng Àoyāo Púxiān fāngyán dǎo zài diàochá» [A Further Study on Pu-Xian Dialect Zone in Aoyao Village, Fuding]. Lóngyán Xuéyuàn xuébào / Journal of Longyan University (en chino) 2013 (1): 38-43. doi:10.16813/j.cnki.cn35-1286/g4.2013.01.008. Archivado desde el original el 6 de agosto de 2020. Consultado el 21 de marzo de 2024. 
  3. «Shìjiè shàng gēnběn wú Mǐnnányǔ ~ Wáng Huánán» [There is no Hokkien in the World ~ Wang Huanan]. Táiwān wǎng lù jiàohuì (en chino). 27 de mayo de 2011.  Parámetro desconocido |script-title= ignorado (ayuda)
  4. «Cháozhōuhuà» [Teochew Dialect]. 8944.net (en chino). Archivado desde el original el 21 de junio de 2015. Consultado el 19 de junio de 2015.  Parámetro desconocido |script-title= ignorado (ayuda)
  5. Lien, Chinfa (August 17–19, 1998). «Denasalization, Vocalic Nasalization and Related Issues in Southern Min: A Dialectal and Comparative Perspective». International Symposium on Linguistic Change and the Chinese Dialects. 
  6. Li, Rulong 李如龍; Chen, Zhangtai 陳章太 (1991). Lùn Mǐn fāngyán nèibù de zhǔyào chāyì [On the Main Differences in Min Dialects] (en chino). Beijing: Yuwen Chubanshe. pp. 58-138. 

Enlaces externos[editar]