Castillo de Sibirana

Castiello de Sibirana (u de Sibrana), Torres de Sibirana (u de Sibrana), u simplamente Sibirana (u Sibrana), ye o nombre por o qualo se conoixen os repuis d'un castiello d'estilo romanico, d'una ilesia tamién en estilo romanica (l'armita de Santa Quiteria) ​ y d'un despoblato que se troba a o piet, y que se troban totz situatos en o lugar tamién dito "Sibirana", que fa parte d'o termin municipal d'Uncastiello (encara que o suyo acceso se fa a traviés d'una pista que s'alazeta en o Pozo de Pigalo, en termin de Luesia), a cantos d'o río Arba de Luesia, a o piet d'a sierra de Santo Domingo, en a comarca aragonesa d'as Cinco Villas y en a provincia de Zaragoza. Se troba situato a una distancia de 12 km d'Uncastiello,​ y de 10 km de Luesia.

O castiello de Sibirana se troba protechito legalment con a suya declaración como Bien d'Intrés Cultural por o Gubierno d'Aragón, estando de propiedat particular, como tota a finca a on se i troba.

Seguntes Agustín Ubieto Arteta, a primera cita d'o lugar de Sibirana ye de 1063, recullita en a obra de Dámaso Sangorrín Libro de la Cadena del Concejo de Jaca, en Colección de documentos para el estudio de la Historia de Aragón, XII (Zaragoza, 1931) y decumenta as variants Sibrana y Siurana.​

Contexto historico

Con a invasión d'a peninsula iberica por os arabes a principios d'o sieglo VIII y o esboldregamiento ascape d'o Reino visigodo de Toledo, a redolada que hue se conoix con o nombre de comarca aragonesa d'as Cinco Villas, amás de partes de Navarra y d'a Riocha, s'adhibioron a os dominios islamicos por meyo d'una capitulación pactata, alcordata por un conte visigodo (fácil que d'orichen hispano-román, seguntes o suyo nombre), o comes Casius, de qui dimpués naixió a poderosa familia muladí​ d'os Banu Qasi, con una destacata presencia en a Historia d'Aragón y tamién en a Historia d'Espanya. [[Imachen:Reino de Pamplona Sancho III.svg|left|thumb|400px|O reino de Pamplona a la muerte d'o rei Sancho Garcés III de Navarra en 1035.]] Como afirman quantos historiadors, en os tiempos d'a dita primera dinastía pamplonesa, quan s'establió o reino de Pamplona, orichen d'o reino de Navarra, mientres a mayor parte d'o sieglo VIII, bi habió buenas relacions entre o reino de Pamplona y a familia d'os Banu Qasi, encluyendo-ie matrimonios entre os suyos miembros, asinas que en ixas envueltas bi heba prou tranquilidat en a muga entre os dominios navarros y os territorios que yeran baixo o control d'o Califato de Cordoba.

Sindembargo, en o sieglo IX ya s'heban producido cambeos en a situación politica, un feito relacionato con o cambeo de dinastía en Navarra, y en a nueva situación ya yera menester devantar-ie de fortalezas, castiellos y torres esfensivas que podesen protecher os territorios cristians d'as incursions musulmanas, emplegando-se tamién como punto de partita t'as incursions que fesen os cristians en territorio musulmán.

En iste marco, a prencipios d'o sieglo X, o rei Sancho Garcés I de Navarra optó por protecher os suyos dominios orientals, en a redolada de Sangüesa, val de Roncal, val d'Onsella y partes d’a val d'o río Aragón; ta ixo fació una maniobra intresant, que consistiba en a ocupación d'as tucas (y d'a parte alta d'as mesmas vals) d'as sierras de Santo Domingo y Sant Chuan d'a Penya, amás d'a Guarguera (a val d'o río Guarga), y con ixo podeba amás bloqueyar a posible dentrada d'os musulmans enta zonas occidentals d'o primitivo condato d'Aragón, erichito con centro en o nuclio d'a ciudat de Chaca y a cuenca alta d'o río Aragón, amás d'a val d'Echo y a val d'Ansó. Antiparte, ista maniobra li premitiba tamién evitar a expansión enta o sud d'o condato aragonés, fendo amás presión sobre a mesma ciudad de Uesca, que se trobaba en mans d'os arabes, encara que os suyos chefes teneban tamién buenas relacions con a familia Aznar, titular d'o condato d'Aragón.​

Asinas, en una linia contina que s'alazetaba en Vadoluengo (a on hue se troba a ilesia de Sant Adrián de Vadoluengo, a o canto de Sangüesa), se devantoron entre l'anyo 905 y l'anyo 925 os castiellos de Royta, Sibirana, Uncastiello (en l'actual villa homonima), Luesia (en Luesia), Biel (en Biel) y torres fortificatas u torrazas en quantos atros lugars, como Agüero, Sos, ​ Navardún, Petiella d'Aragón, Liso, Muriello de Galligo, y atros, plegando dica Secorún, hue un despoblato en o termin municipal de Samianigo.​

Sindembargo, seguntes diz José Luis Aramendía,​ recullindo o que se diz en a obra El nacimiento del arte románico en Aragón, d'E. Lorente, F. Galtier y García Guatas, o castiello de Sibirana fue conquiesto por o rei Sancho Garcés I de Navarra en l'anyo 921. Fácil que se tracte en realidat d'una reconquiesta u mesmo d'a conquiesta d'una torre islamica anterior sobre a quala se devantó l'actual castiello, torre que habría estato conquiesta por os Banu Qasi en 891 seguntes bellas fuents.​

Quan se devantoron totz istos castiellos y torres, asobén se creyeron chunto con nuclios de población a o suyo canto, encara que belluns, como os de Royta, Liso y mesmo o de Sibirana, hue han desapareixito. Cal parar cuenta tamién que a mayor parte d'os tenentes (o termin con o qualo se conoix a os chefes melitars que se trobaban a o mando d'os castiellos, torres y torrazas) yeran d'orichen navarro, encara que a población que hi plegaba teneba quantos oríchens, habendo-ie navarros, aragoneses u tamién occitans que proveniban de l'atro canto d'os Perineus y que estioron l'alazet d'os muitos occitans que aduyoron a conformar l'actual pueblo aragonés.

Con tot ixo, se logró adhibir a o reino navarro no nomás totz istos territorios, sino que tamién d'o mesmo condato aragonés, continando unitos istos dos países dica a muerte en 1035 de Sancho III o Mayor de Navarra, quan totz, dende Vadoluengo, pasoron a mans de Remiro I d'Aragón, fillo borde d'o rei Sancho.

En l'anyo 1086, o castiello de Sibirana y o pueblo que se trobaba a o piet facioron parte d'a dote que s'entregó a la reina consort Felicia de Roucy, quan fació a suya voda con Sancho Remiriz d'Aragón.​

Antiparte, o rei Alifonso I d'Aragón atorgó carta puebla a Luesia, a on se deciba y desde allí baxando a donde el río Sibrana.​ Dende 1159 dica 1162 estió baixo a tenencia de Pero López de Luna.​

Caracteristicas

Asinas, o castiello de Sibirana se devantó en una chicota val en o curso d'o barranco de Sibirana, un afluent por la marguin dreita d'o río Arba de Luesia encara que muit amán d'iste zaguero, y a suya finalidat yera de controlar o paso que dende Uncastiello y dende Luesia permite d'acceder a la val d'o río Onsella (a dita val d'Onsella) y, a traviés d'a val d'Onsella, a Sos y Sangüesa,​ y a la val d'o río Aragón. Cadaguna d'as dos torres teneba tres pisos d'altaria, devantantos en fusta.​ A suya longaria ye de 25 metros, con 4 metros d'amplaria.​

Ta o puesto a on devantoron o castiello, que consiste en dos torres unitas por un lienzo conformano una chicota plaza d'armas,​ esleyoron un promontorio rocoso muit escarpato, con un cinglo sobre o camín, bloqueyando-se asinas de raso o paso por ixe puesto a qualsiquier posible enemigo; amás, podeba emplegar-se como segunda linia esfensiva dezaga d’a linia que formaban os castiellos de Uncastiello y Luesia, apoyando-se en o castiello de Royta, en o de Petiella y en o de Castiliscar por a suya dreita y en os de Luesia y Biel por a suya cucha. Antiparte, os musulmans teneban ta fer-lis frent l'important castiello de Sadaba, y tamién as torres esfensivas devantatas en Biota y en Malpica d'Arba, amás d'atras chicotas torres de guaita.

O suministro d'augua potable t'o castiello proveniba d'o cauz d'o barranco que se troba a o piet d'o castiello, y t'os alimentos que yeran de menester se prencipió o cautivo d'as tierras d'arredol, tenendo amás os recursos d'a ganadería, que yera en ixas envueltas a ormino una fuent important de subsistencia.

Acceso

Ta plegar en Sibirana, cal partir d'a pista (hue asfaltata) que dende Luesia porta enta o pozo de Pigalo y contina enta as Penyas de Santo Domingo, Longars y Lobera d'Onsella, prenendo una pista que marcha enta a cucha, por o cauz d'o barranco de Sibirana, en dirección a o norueste.

Antiparte, tamién se puet plegar en o castiello a piet, dende Petiella d'Aragón u a traviés d'o GR que dende Sos d'o Rei Catolico marcha enta o castiello de Royta, a traviés d'un camín prou intresant dende os puntos de gollata historico, natural u paisachistico.

Arquitectura

As torres y o castillo

As dos torres que conforman o castiello, construyitas en estilo romanico, amanixen de frent a o canto mesmo d'o camín que cosiran, devantatas dencima d'una penya a on ye imposible de puyar-ie por a suya versant sud, encara que se accede con muita facilidad dende a suya versant norte.

Ta aproveitar millor a configuración orichinal d'o puesto, o lienzo sud d'a torre oriental se troba devantato parcialment en un nivel inferior a o nivel d'a torre occidental, ​ aparexindo asinas aparentment como mas gran si se fa a mesura de l'altaria d'a edificación, encara que en realidad a suya altaria ye menor. As dos torres son de planta rectangular.​

As torres son en perfecto estato de conservación exterior, conservando encara mesmo quantas d'as suyas almenas.

En estar una edificación funcional d'arquitectura melitar, o castiello ye pensato mas que mas ta cumplir finalidatz melitars, no fendo asinas muitas concesions a la comodidat. En conseqüencia, as uberturas enta l'exterior son muit poquetas, y concebitas nomás que en termins melitars en un territorio perigloso en estar territorio de muga.

En a suya versant sud, a torre oriental tién un primer forato estreito, concebito como sayetera, y con una finalidat nomás que esfensiva. Una mica por dencima y un poquet a la dreita se troba tamién una ubertura mas quadrata, que en iste caso ye concebita no nomás con finalidatz esfensivas, sino que tamién ta iluminar o suyo interior. En ista frontera se troba tamién un desaugüe, que se puet veyer perfectament, y que ha contribuyito a desgastar parti d'os sillars inferiors d'a torre, construyitos en piedra arenisca encara que muit dura, que ye a piedra que se troba en a redolada y en a quala se devantan totz y cadagún d'os castiellos, ilesias y edificios civils.

La frontera oriental d'a torre oriental tién nomás que dos sayeteras.

En a suya frontera occidental, a torre oriental tién una puerta en arco de meyo punto con as suyas dovelas perfectament conservatas.

A torre occidental, en a suya versant sud, nomás tién que una sayetera.

En a suya frontera occidental, a torre occidental amuestra una ubertura de buen tamanyo, con os quatre chicotz foratos ta devantar-ie una superestructura en fusta perfectament visibles.

En a frontera oriental d'a torre occidental se puet veyer una puerta de dentrada con arco de meyo punto, con una piedra tallata de gran tamanyo que cumple funcions de dintel, y tamién una ventana en a suya parte superior, en a quala se hi puet veyer tamién os foratos ta devantar-ie superestructuras en fusta.

Cal parar cuenta que denguna d'as torres tién uberturas en a suya frontera norte, por dos motivos diferents. D'una man, ye dende o norte d'a on en plegan os vientos fríos d'o norte, o dito cierzo, que en a comarca d’as Cinco Villas gosa plegar en velocidatz amanatas a os 100 km/h (encara que as construccions de Sibirana se troban en parti a cubierto d'o viento por a configuración d'as montanyas, en estar en a versant sud d'a sierra de Santo Domingo). D'atra man, bi ha tamién finalidatz esfensivas en ixa carencia d’uberturas, en estar ixa a parte mas accesible d'o conchunto esfensivo.

Sindembargo, no ha plegato dica hue o lienzo que uniba as dos torres, ni tampoco as posibles edificacions exteriors d'o castiello, encara que sí que se conservan bellos repuis de paretz baixo as partes inferiors d’a torre occidental, fácil que ta reforzar a impenetrabilidat d'a edificación esfensiva.

A ilesia romanica de Santa Quiteria

A o norte d'o conchunto, se troba una ampla plaza, podendo-se-ie acceder en bordeyando o castiello por a suya parte occidental. De l'atro canto d'ixa mena de plaza natural, bi ha una edificación moderna y, inmediatament dezaga, un chicot pueyo, que hue ye de raso cubierto de vechetación, y sobre o qualo se devanta una chicota ilesia, a dita armita de Santa Quiteria.​

Ista ilesia, fácil que coetania d'o castiello, ye tamién construyita en estilo romanico, estando ornamentalment una construcción muit simpla. José Luis Aramendía diz que ye de prencipios d’o sieglo XIII, decindo tamién que s'encluye en o subestilo d'o romanico chaqués. ​

L'armita s'orienta enta l'este, tenendo una sola nau, ​ con tellato de vigas de fusta y tella arabe, esboldregato quasi de raso en os anyos 2000. Fácil que quan lo devantoron estase un tellato nomás que en fusta, u puet estar que con un tellato de pizarra, como se feba tradicionalment en a redolada y se decumenta en construccions parellanas.

L'armita de Santa Quiteria tién nomás que un solo abside en o suyo canto oriental.​ La construyoron con sillars perfectament tallatos y de gran calidad, tenendo por ixo una serena belleza arquitectonica.

A parte mas treballata de l'armita ye a suya frontera, muit simpla, y que nomás tién que un simple timpano en forma de semicerclo, en o qualo se troba un crismón y dos chapitels, totz dos encalatos en color blanca, enmarcado-se tot en una sola arquivolta en arco de meyo punto.​ Sindembargo, fa pena que a frontera sud de l'armita ya s'ha esboldregato quasi de raso.

En a suya frontera oriental bi ha nomás que una sola finestra, tamién en arco de meyo punto, estando a suya función a de dotar a l'interior d'o edificio d'una minima iluminación.

A dentrada a l’interior de l'armita gosa estar difícil, en trobar-se en a suya puerta una gran mata de barzas.

O lugar

A o canto d'o camín, a la suya dreita y a o piet d'o castiello, se troban os repuis de l'antigo lugar de Sibirana, hue albandonato.

Ye un chicot grupet de viviendas, fácil que no más de diez u dotze, encara que en l'arredol se puede trobar quantos atros repuis d'edificios.

Totz os edificios son hue espaldatos y parcialment cubiertos de vechetación, encara que se i puet veyer prous elementos como ta poder fer un plano d'as edificacions. Cal esmentar os pilars centrals en os qualos descansaban as vigas de fusta, pilars que hue continan parcialment en piet, encara que s'esboldregoron a resta de partis d'os edificios. Tamién continan en piet bellas paretz prou recias, construyitas con piedra de buena calidat, a quala cosa ha feito posible a suya subsistencia dica hue.

No ye posible precisar con exactitut quan se despobló o lugar d'os suyos habitants, pero ye fácil que ixo s'escaiciese mientres os sieglos XVII y XVIII. As causas d'ixe albandono se puede trobar en a suya ubicación, en una zona difícil ta l'agricultura, chunto con as quantas epidemias que despobloron muitos otros lugars d'Aragón a finals d'a Edat Meya y prencipios d'a Edat Moderna. Cal fer constar, sindembargo, que fácil que o lugar continase habitato, encara que ya no como lugar sino como pardina; asinas, encara se troban referencias a chent que i viviba a meyatos y finals d'o sieglo XVIII, en o libro de baptismos de Petiella d'Aragón.

Enrastres externos

• Plantilla:Es Castillo y ermita de Sibirana, Uncastillo (Zaragoza) en www.arteguias.com.
• Plantilla:Es Sibirana en www.romanicoaragones.com.
• Plantilla:Es Santa Quiteria en www.romanicoaragones.com.
• Plantilla:Es Castillo de Sibirana en www.castillosdearagon.es.
• Plantilla:Es Castillo de Sibirana en www.castillos.net.
• Plantilla:Es Castillo de Sibirana (Uncastillo) en un blog.