Usuario:Garaziimadariaga/Taller
Finlandizazioa[editar]
Finlandizazio terminoa (gaztelaniaz Finlandización; alemanez Finnlandisierung; ingelesez Finlandization; finlandieraz suomettuminen; suedieraz finlandisering) mendebaldeko komunikabideek sortu zuten gerra hotzean, Finlandiaren kanpo-neutraltasun politika deskribatzeko. Terminoak "Finlandiaren antza izatea" esan nahi du, Sobietar Batasunak Gerra Hotzean Finlandiaren politikan izan zuen eraginari erreferentzia eginez.
Bitarteko horien eta termino hori hedatzen zuten nazioarteko politikaren eremuen iritziz, herrialde nordiko horrek, altzairuzko oihalaren mendebaldean egon arren, Sobietar Batasuna haserretu zezaketen gaietan jarrera hartzea saihesten zuen, eta horren ondorioz, praktikan, herrialdearen subiranotasun politikoa murriztu zen. Interpretazio horren arabera, Finlandia (eta neurri txikiagoan Austria), kasu askotan, sobietarren eraginaren eremukoa zen, mendebaldeko demokrazia-sistemari eutsi arren eta indar sobietarrak (altzairuzko oihalaren ekialdean dauden herrialdeak) lurrean aparkatuta ez eduki arren.
Termino hori gutxiesgarritzat hartu ohi da. Hitz hori erabiltzen lehenak Alemaniako politikariak izan ziren, Varsoviako Itunaren aldeko indarren desorekak Sobietar Batasunari Alemaniako Errepublika Federalaren gaineko tutoretza finlandiar estiloan egitea ahalbidetuko zion beldur zirenak. Kontzeptua NATOk berreskuratu zuen, Estatu Batuek Alemanian presentzia militar handiagoa izatea eta Pershing misilak herrialde horretan hedatzea justifikatzeko. Finlandiak Gerra Hotzaren garaian Sobietar Batasunarekin zituen politikei erreferentzia egiteko erabili ohi da, baina modu orokorragoan aipa daitezke antzeko nazioarteko harremanak, hala nola Danimarkak 1871 eta 1945 bitartean Alemaniarekiko izan zuen jarrera, edo Suitzako gobernuak Alemania naziarekiko izan zituen politikak Bigarren Mundu Gerra amaitu arte.
Finlandiako bandera.
Jatorria, esanahia eta nazioarteko erabilera[editar]
“Finlandizazio” terminoa Karl Gruber Austriako Atzerri ministroak erabili zuen 1953an, bere herrialdea Ostpolitik alemanaren arriskuez ohartarazteko, eta estatu boteretsu batek herrialde auzotar ahulago baten autonomiara ezarritako mugak adierazteko, Finlandiaren eta Sobietar Batasunaren arteko harreman politikoei erreferentzia eginez.
Herrialde bat neutral bihurtzen dela adierazten du, subiranotasun nazionala gordetzeko ez ezik, aldameneko potentziari aurre egiteko ere. Finlandia da hitzaren jatorria, Gerra Hotzaren garaian Sobietar Batasunarekiko kanpo politika dela eta. Batez ere NATOn sartzeari uko egin zion, baina terminoak nazioarteko beste harreman batzuk ere aipa ditzake, hala nola Danimarkak Alemaniarekin 1871 eta 1940 artean izan zuen jarrera.
Alemanian, terminoa AEBetako politiketara hurbilagoko egokitzearen aldekoek erabili zuten, batez ere Franz Josef Straussek, baina hasieran eztabaida jakintsuetan sortu zen, eta Walter Hallstein eta Richard Löwenthal politologo alemaniarrek ezagutzera eman zuten, erretiratzearen ondorio beldurgarriak islatuz. NATOko herrialdeen eztabaidan erabili zen Willy Brandten Ekialdeko Alemaniarekin harremanak normalizatzeko saiakerei erantzuteko, eta Alemanian NATOren Bide Bikoitzeko Erabakiaren aurkako eszeptizismo hedatuari erantzunez. Geroago, Sobietar Batasuna erori ostean, Finlandian terminoa erabili izan da 1968 osteko erradikalizazioa Urho Kekkonen aroaren azken erdian.
Finlandian bertan, "finlandizazio" terminoaren erabilera oso iraingarritzat jo zen eta estatu txiki batek kulturalki eta ideologikoki oso desberdina den superpotentzia batekin nola konpromisoa har dezakeen ulertzeko ezintasunaren adierazpen gisa, subiranotasuna galdu gabe. Finlandizazioaren helburua finlandiar gehienentzat errealismoa besterik ez zen.
Gaur egun, Taiwan eta Txina[1]ren arteko harremanak deskribatzeko erabiltzen da, edo Libanotik Siria[2]ra. Terminoa beste herrialde batzuetan ere erabili izan da, adibidez Errusia-Ukraina gerraren balizko emaitza gisa.[3][4]
Aurrekari historikoak[editar]
Finlandiaren kanpo-politika, akordio honen aurretik, era askotarikoa izan zen: Errusia inperialaren independentzia, Alemania inperialaren babesarekin 1917an; Errusiako Gerra Zibilean parte hartzea (gerra-deklarazio ofizialik gabe), Entente hirukoitza aliantzarekin batera 1918-1920; 1922an Poloniarekin berretsi ez zen aliantza bat; 1930eko hamarkadan eskandinaviar herrialde demokratiko eta neutralistekin elkartzeak Neguko Gerra (1939) amaitu zuen, Sobietar Batasunaren garaipen pirrikoarekin amaitu zena; eta, azkenik, 1940an, Alemania nazira hurbilketa bat, Finlandiari Sobietar Batasun hedatzailearen aurka laguntzeko gai eta prest zegoen potentzia bakarra, 1941ean Finlandia Bigarren Mundu Gerrara itzultzera eraman zuena.
Wehrmachtek Stalingradoko batailan izandako porrotaren ondorioz, Finlandia XIX. mendeko tradizioetara itzuli zen, eta tradizio horiek oso arrakastatsutzat hartu ziren Finlandia errusiartu arte (1899-1905). Finlandiako agintariak ohartu ziren ezinezkoa zela sobietarrei aurka egitea. Nazioarteko potentzia batek ere ezin zuen beharrezko laguntza eman. Alemania nazia, Finlandiaren laguntza nagusia Errusiaren aurka, gerra galtzen ari zen. Suedia ez zen behar bezain handia, eta bere agintariak ez ziren Errusiari aurre egiteaz fidatzen. Mendebaldeko potentziak Sobietar Batasunarekin aliatuta zeuden. Beraz, Finlandiak bere bizilagun nagusiari aurre egin behar izan zion bere kabuz, inolako potentzia handiren babesik gabe. XIX. mendean bezala, Finlandiak Errusia sobietarraren kanpo-politikari aurre ez egitea erabaki zuen, bere independentziari eusteko zuhurtziaz jokatu baitzuen.
Testuinguru historikoa[editar]
1917an independentzia lortu aurretik, Finlandiaren eta Suediaren artean, eta Finlandiaren eta Errusiaren arteko gerra ugari egon ziren. 1917an, Finlandia Errusiar Inperiotik independizatu zen Alemaniar Inperioaren laguntzarekin. 1918tik 1920ra, Errusiako Gerra Zibilean parte hartu zuen Entente Hirukoitzaren zati gisa; 1922an, berretsi gabeko aliantza bat sinatu zuen Poloniarekin; 1930eko hamarkadan, Eskandinaviako herrialdeekin zuen lotura eta 1939ko Neguko Gerrarekin amaitu zen, SESBren erasoaren ondoren.
Bigarren Mundu Gerran Finlandia ideologia totalitarioekin aurrez aurre jarri zen, mendebaldeko faxismoarekin eta ekialdeko estalinismoarekin. Aldi horretan, Mannerheim mariskalak, armadako komandante nagusiak, zuzentzen zuen herrialdea, ospe handia baitzuen. Orduan, behartutako maniobra politikari jarraitzen dio, nagusiena herrialdearen independentzia zaintzea da.
Horrek ekarri zuen 1940an, Neguko Gerraren ondoren, Alemania naziaren hurbilketa, eta helburua SESBeko lurralde zaharkituak berreskuratzea zen, urtebete lehenago. Horrek argi uzten du, Bizargorri Operazioa martxan jarri ondoren, 1941eko Jarraipenaren Gerran Finlandiako erasoa.
Wehrmachtek Stalingradoko Guduan jasandako porrotak Finlandia XII. mendeko politikara itzultzera behartu zuen, 1899tik 1905era bitartean Finlandiako errusifikazio garaian eraginkortzat jo zuena. Nazioarteko ezein boterek ezin zion lagundu. Alemania naziak gerra galdu zuen. Suedia ez zuenez botere asko, bere buruzagiek ez zuten SESBen aurrez aurre jarri nahi. Mendebaldeko herrialdeak SESBen aliatuak ziren. Beraz, Finlandiak bere kabuz egin behar zion aurre herrialde ahaltsuari. XIX. mendean bezala, Finlandiak erabaki zuen Sobietar Batasunaren atzerri politikara egokitzea, independentzia mantendu nahian.
Paasikivi doktrina[editar]
Finlandian, kanpo politika hori Paasikivi-Kekkonen doktrinaren bidez ezagutzen zen, gerraosteko bi presidenteren (Juho Paasikivi eta Urho Kekkonen) arabera bataiatua, zeinaren giltzarria, Paasikivi presidentearen hitzetan, "Herrialdearen egoera geopolitiko berezia" kontuan hartzea zen, SESBekin ia 700 kilometroko muga komuna zuena, Finlandiako Golfoa kontrolatzen zuena gainera. Ikuspegi horren arabera, Finlandiak ez zuen Sobietar Batasuna haserretu behar, jarrera hori Finlandiarentzat "errealismo politikoa" (edo Realpolitik) besterik ez zelako. Finlandiak, XX. mendearen lehen erdian ekialdeko bizilagun boteretsuarekin hiru gerratan borrokatu ondoren, sobietarren okupazioa saihestu eta independentzia mantentzea lortu zuen.
Paasikivik nahiz Kekkonek uste zuten realpolitik finlandiarrak Sobietar Batasunarekin ahalik eta harreman onena mantentzea eskatzen zuela, gatazka armatu desorekatu bat ekiditeko, non Finlandiak (4 milioi biztanle ingururekin 1950. urte aldera) Sobietar Batasunaren menpe geratzeko arriskua izango zuen (SESBek 170 milioi biztanle baino gehiago zituen urte horietan).
Bigarren Mundu Gerraren ostean, Finlandiaren zailtasunak areagotu egin ziren. Sobietar Batasuna erregimen politiko eta ekonomiko komunista zuen munduko superpotentzia zen, Finlandiak 1917an independentzia lortu zuenetik praktikatzen zuen demokrazia parlamentarioaren guztiz kontrakoa. Helsinkiko gobernuaren erronka, orduan, Finlandiako subiranotasuna eta bere barne-erregimen politikoa kontserbatzea izango zen, bizilagun askoz indartsuago eta potentzialki etsaiago zen herrialde baten aurrean.
1947ko Parisko Bake Itunaren ondoren, Finlandiak demokrazia eta parlamentarismoa mantentzea lortu zuen, nahiz eta Sobietar Batasunak presio politiko handia egin Finlandiako kanpo eta barne arazoetan. Finlandiako kanpo-harremanak Juho Kusti Paasikivik formulatutako doktrinak gidatu zituen. Doktrina horrek Sobietar Batasunarekin harreman ona eta konfiantzazkoa izateko beharra azpimarratzen zuen.
Finlandiak 1948ko apirilean Adiskidetasun, Lankidetza eta Elkarrekiko Laguntza Akordioa sinatu zuen Sobietar Batasunarekin. Akordio horren arabera, Finlandia behartuta zegoen "Alemaniak edo aliatuek" Finlandiaren aurka edo Sobietar Batasunaren aurka Finlandiaren bidez egindako eraso armatuei aurre egitera, eta, beharrezkoa izanez gero, laguntza militar sobietarra eskatzera. Aldi berean, akordioak onartzen zuen Finlandiak potentzia handien arteko gatazkak alde batera uzteko nahia zuela, eta horrek Gerra Hotzean neutraltasun politika bat hartzea ahalbidetzen zion herrialdeari.
Horren ondorioz, Finlandiak ez zuen Marshall Planean parte hartu eta jarrera neutralak hartu zituen atzerriko ekimen sobietarren inguruan. NATOrekin eta, oro har, mendebaldeko potentzia militarrekin harreman oso hotzak izanik, Finlandiak uko egin ahal izan zion sobietarren presioari Varsoviako Itunean afiliatzeko.
Sobietar Batasunarekiko erlazioa[editar]
1948ko Fino-Sobietar Ituna[editar]
"Paasikivi-Kekkonen doktrina" 1948ko apirilaren 6an Finlandiaren eta Sobietar Batasunaren artean Moskun sinatu eta 1992ko urtarrilean indargabetu zen Fino-Sobietar Adiskidetasun, Lankidetza eta Elkarrekiko Laguntza Itunean jaso zen. Mendebaldeko munduko zenbait eremutan eginiko itun honen klausulen interpretazioak Finlandia Sobietar Batasuneko defentsa sistema militarrarekin lotuta egotea ekarri zuen. Era berean, Finlandiak ez zen Marshall Planari atxikitzen eta harreman hotzak mantendu zituen NATOrekin.
Hala ere, defentsari dagokionez, Finlandiaren betebeharrak bere lurralde nazionalaren defentsara mugatzen ziren, nahiz eta, behar izanez gero eta "kontratugileen arteko kontsultaren" ondoren, Finlandiak Sobietar Batasunarekin lankidetza militarra onar zezakeen. Kontuan izan behar da, halaber, kontratu klausulek Finlandiaren independentzia aitortzen zutela, herrialde subirano gisa bere lurraldea atzerriko erasoetatik defendatzeko betebeharra zuela. Sobietar Batasunarekiko elkarrekiko laguntza erabiliko balitz, baldintza batzuk bete behar ziren, hau da, mehatxu konkretu bat egon behar zen eta ondoren kontratugileen arteko negoziazioak, hau da, bi herrialdeen arteko gerra laguntza ez litzateke izango. automatikoa. Lehen artikuluan, zehazki, Mendebaldeko Alemaniak edo bere aliatuek burututako Finlandiako lurraldean edo sobietar lurraldean Finlandian zehar erasotzeko arriskua aipatzen zen.
Laguntza klausula, ordea, ez zen inoiz praktikan jarri. Behin, 1961eko urrian, Sobietar Batasunak, itxuraz misilen krisiak eragindako nazioarteko egoera tentsioaz kezkatuta, Finlandiarekin kontsulta politikoak egitea proposatu zuen aliantza militar bat aktibatzeko, baina tentsioak baretu egin ziren Urho Kekkonen, finlandiako presidentearen, eta Nikita Khrushcheven, sobietar presidentearen, arteko negoziazioetan. Kekkonenek aliantza militar aktibatzea "ez zela beharrezkoa" adierazi zuen gero.
Alderdi politiko-ekonomikoak[editar]
1948ko Fino-Sobietar Ituna sinatu ondoren, Finlandia Sobietar Batasunaren eragin-eremuan zegoen, mendebaldeko beste herrialde batzuk baino modu esanguratsuagoan. Bereziki, 1948ko itunetik eratorritako finlandiar neutraltasuna. Austriaren posizioa, aldiz, 1955eko akordio batean oinarritzen zen. Akordio honen bidez SESBk Austriaren okupazioa arintzea eskaini zuen, betiere, baldin eta sobietar tropak erretiratu ondoren ere Austria neutrala izaten jarraitzen bazuen. SESBk aldebiko merkataritza-hitzarmena sinatzen du Ekialdeko Europako herrialdeekin, Finlandiarekin eta Indiarekin.
Garai hartan, Finlandia zen Errusiaren mendebaldeko bigarren merkataritza-kide handiena, Mendebaldeko Alemaniaren atzetik.
SESBrentzat truke ekonomiko hauek koexistentzia baketsuaren printzipioa erakusteko interesa zuten. Horrela, SESBk herrialde kapitalisten eta sozialisten arteko elkarbizitza baketsua posible dela frogatuko du.
SESBko lagunen elkarrizketa[editar]
SESBk Finlandiako zenbait alderdi eta politikari "sobietarren kontrakotzat" etiketatu zituen, eta horietako inork ezin zen lidergo posiziora igo, hauteskundeen emaitzak gorabehera. Finlanditzeak eskuineko politikari askok sobietarren aldeko gisa kalifikatu eta horrela harreman pribilegiatuak izatea eragin zuen.
Bana-banako harremanetarako, SESBeko enbaxadak politikari garrantzitsu bakoitzarentzat sobietar harreman indibidual bat aukeratu zuen, Aarno Laitinen-ek bere Tamminiemen pesänjakajat liburuan "etxeko errusiarra" deritzona.
Azaroaren 7an ospaturiko Urriko Iraultza Sozialista Handiaren urteurrenean SESBko enbaxadara gonbidatua izatea ildo ofizialarekin bat egitearen erakustaldi publikoa izan zen eta gonbidapen hori lortzeko lehia gogorra izan zen. Enpresa handien kudeaketa mailan, Ekialdearekiko harreman onak ere baloratu ziren. Talde handietako presidente eta zuzendari nagusiei “Ekialdearekiko Merkataritza Zuzendaria” edo, zirkulu kritikoagoetan “Zuzendari Gorriak” deitzen zitzaien.
Horrela, SESBk Finlandiako barne-politikak Finlandia neutrala izatea bermatu zuen, 1948ko Fino-Sobietar Itunaren arabera. Alderdi politiko ezberdinetan sortutako talde “sovietofiloak”. Horren adibide dira Kokoomus alderdiko Remonttimiehet-ak, Zentroko Alderdiaren K-lerroa eta Finlandiako Alderdi Sozialdemokratako 1970eko hamarkadako ezkerraldeko gazte militanteak, Finlandiako Alderdi Komunistako Taistolaiset-ak eta Finlandiako suediar Alderdi Popularreko Janssonilaiset-ak.
Politika horren aurkako eta Mendebaldeko integrazio azkarraren aldeko taldeak zeuden, hala nola, Kokoomus-eko oikeistolaiset-ak, Finlandiako suediar Alderdi Popularrareko perustuslailiset-ak eta Alderdi Soziodemokratako tannerilaiset-ak.
Gizarte zibilaren mailan, erakunde sovietofilo gisa, Fino-Sobietar Batasunaren Elkartea sortu zen.
Finlandiako pertzepzioa eta autozentsura[editar]
Finatziazioari autozentsurapolitika hertsiki lotzen zaio. Testuinguru honetan, finlandiarrek eurek eztabaida publikoa kontrolatzeaz hitz egiten dute. Analisi guztiak, ez oso kritikoak, gaitzesten dira, eta finlandiar-sobietar harremanetarako "kaltegarria" izan daitekeen edozein argitalpen baztertu behar da. 1944 eta 1946 artean, sobietarren okupaziopean, liburutegi publikoak trafikotik 1.700 libra baino gehiago atera behar izan zituzten, "Antisobietarrak" direla uste dutenak, eta liburu-dendak, berriz, liburu-katalogoak jasotzen dituzte[5]. Kai Ekholmek, bere lanean, 1970eko eta 1980ko[5] auto-epe luzearen aitzindari izan zela dio. Zinema Kontrolerako Batzordeak antisobietikotzat jotzen diren filmak ere kanporatu ditu.
Finnsek "Finlandization" terminoaren erreakzio asko ditu eta izan ditu[6]. Batzuek kritika zitaltzat hartu dute, nazio txiki batek inguruko superbotere bat nola tratatu behar duen ulertzeko gai ez izateagatik, bere subiranotasuna galdu gabe. Praktika horiek, batez ere, errusiar erregela, finlandiarrek lehen aldiz lortu zuten garaiaren aurrean, izan ziren; eta ekialderanzko oreka badaezpadako hura zela eta, geografikoki hedatua zegoen estatu batetik sortu zen, baina oso gutxi populatua, superbotere inperialista tradizionalki, mugaz bestaldean. Finlandiak, Finlandizazioan parte hartzearen arrazoia, nagusiki, Realpolitik izan zen: bizirauteko. Bestalde, Sobietar Batasunaren mehatxua Finlandizean sakontzeko moduan ere erabili zen Finlandizean ("ekialdeko txartela" deiturikoan). Finlandiak halako tratua egin zuen Joseph Stalinen gobernuarekin 1940ko hamarkadaren amaieran, eta bi aldeek — eta bi alderdiek irabazitako — errespetatu zuten 1991n Sobietar Batasuna erori zen arte. While the Finnish political and intellectual elite mostly understood the term to refer more to the foreign policy problems of other countries, and meant mostly for domestic consumption in the speaker's own country, many ordinary Finns considered the term highly offensive. Kari Suomalainen marrazkilari politiko finlandiarrak behin azaldu zuen Finlandizazioa "Mendebaldea ilargiratu gabe Ekialdera makurtzeko artea" zela.
Norberaren zentsura eta sobietarren gehiegizko egokitzapena
Eskulturaren kopia bat, zutabe baten gainean, Errusiako Unibertsitate Adiskidearen aurrean.
Hala ere, 1968ko erradikalizazioaren ondorengo eszena politikoaren ondorioz, sobietarren egokitzapena masa-hedabideen erredaktoreengana hedatu zen, nork bere buruaren kontrol, autozentsura eta pro-sobietarren jarrera indartsuak nabarmenduz. Komunikabideetako eta politiketako elite gehienek jarrera aldatu zuten sobietarrek ustez ontzat ematen zituzten balioak berdintzeko.
1985ean Mikhail Gorbachev sobietar buruzagitzara igo ondoren, Finlandian masa-hedabideak hasi ziren pixkanaka Sobietar Batasuna gehiago kritikatzen. Sobietar Batasunak gobernu ez komunistak Ekialdeko Europan boterea hartzeko aukera eman zuenean, Gorbatxovek Finlandiara jarraitu ahal izango zutela proposatu zuen.
Zentsura[editar]
1944 eta 1946 artean, kontrolerako komisioaren sobietarrak Finlandiako liburutegi publikoak zirkulaziotik kentzeko eskatu zuen, 1.700 liburu baino gehiago, sobietartzat jotzen zirenak, eta liburu debekatuen katalogoak eman ziren[5][7]. Finlandiako Film Klasifikazio Batzordeak, era berean, debekatu egin zituen sobietarren aurkakotzat jotzen zituen filmak. Film debekatuak hauek dira: One, Two, Three (Bat, Bi, Hiru) (1961), Billy Wilder, The Manchurian Candidate (Manchurian hautagaia) (1962), John Frankenheimer, One Day in the Life of Ivan Denisovich (Egun bat Ivan Denisovichen bizitzan) (1970), Caspar Wrede zuzendariak zuzenduta (1986) eta Born American (1986), Renny Harlin finlandiar zuzendariak zuzenduta.
Zentsurak ez zuen inoiz purgatzen. Liburu antisobietarren jabetza edo erabilera debekatua izan zen, baina material horiek inprimatzea eta banatzea debekatu zen. Batez ere irrati- eta telebista-zentsuraren erresuman, zaila zen esatea motibazioak politikoak ere ote ziren. Adibidez, behin grabazio blakklistiko sistema bat aurkeztuz gero, Yleisradio irrati kate nazionalaren barruan, banakako politika-eragileek ere erabili zuten beste arrazoi batzuengatik desegokitzat jotzen zituzten kantuak zentsuratzeko, esate baterako, sexu-innuendo edo alkoholari buruzko aipamenak.
Erreferentziak[editar]
- ↑ (en) So-Heng Chang, « Taiwan est-il en voie de finlandisation ? » [archive], Eurasia Review, 10 avril 2010 (consulté le 26 novembre 2011)
- ↑ « Les Visées de la Syrie : L'annexion ? La finlandisation du Liban ? La garantie de sa propre sécurité » [archive], Site du sénat Français (consulté le 26 novembre 2011)
- ↑ Jacques Hubert-Rodier, La Finlandisation de l'Europe face à Poutine, Les Échos no 19293 du 25 novembre 2004, page 14 [archive]
- ↑ Juntunen, Tapio (2017). "Helsinki Syndrome: The Parachronistic Renaissance of Finlandization in International Politics". New Perspectives. 25 (1): 55–83. doi:10.1177/2336825X1702500103.
- ↑ a b c «(en) Kai Ekholm, « Politicar Censorship in Finnish Libraries», Libraries & Culture, Université du Texas, vol. 36, no 1,2001, p. 51-57 (DOI 10.1353/lac.2001.0008)».
- ↑ Horowitz, Jason (Frebruary 9, 2022). «"Finns Don't Wish 'Finlandization' on Ukraine (or Anyone)"». Retrieved February 10, 2022.
- ↑ Mäkinen, IIkka (2001). "The golden age of Finnish public libraries: institutional, structural and ideological background since the 1960s". p. 131.
Bibliografia[editar]
Botticelli, P. Finland's Relations with the Soviet Union, 1940-1986.
AEBetako CIAren txosten publikoa. "Finlandization" in action: Helsinki's experience with Moscow.
Marx, A. (2010). Les relations entre la Finlande et la Russie: Finlandisation ou partenaires indépendants? Dossier "La Russie et son ‘étranger proche’".
