Usuario:Nekane2003/Taller
Landare-zuntza landare eta zuhaitzetatik lortutako zuntz-materiala da, hainbat arloetan erabilia da, besteak beste, ehungintzan, papergintzan eta eraikuntzan. Indartsuak, arinak eta biodegradagarriak dira, zuntz sintetikoen alternatiba jasangarria eta ekologikoa izanik, ingurumen-inpaktu txikiagoa baitute.
Zuntzak erabiltzen dituzten gizakien ebidentzia zaharrenetako bat Goi Paleolito garaikoa da, duela 40.000 eta 10.000 urte artekoa. Garai honetako ebidentzia arkeologikoek iradokitzen dute gizakiek landare-zuntzak erabiltzen zituztela, lihoa kasu, sokak eta hariak sortzeko hainbat helbururekin, hala nola arropa, saskiak eta sareak egiteko.[1] Egipto, India eta Txinako antzinako zibilizazioak bereziki garrantzitsuak izan dira landare-zuntzen teknologiaren garapenean, zuntz nagusiak lihoa, zeta eta kotoia izanik. Harrezkeroztik, gaur egun ere, landare-zuntzek aukera herrikoi eta iraunkorra izaten jarraitzen dute.
Konposizioa[editar]
Zuntz horiek zelulosaz, hemizelulosaz eta ligninaz osatuta daude batez ere, horiek baitira landare-zelulen hormen osagai nagusiak eta zuntzei propietate mekaniko, fisiko eta kimiko bereziak ematen dizkiete.
Zelulosa eta hemizelulosa[editar]
Zelulosa landare-zuntzen osagairik ugariena da, eta glukosa-molekulen polimero lineal bat da, beta-1,4 lotura glikosidikoz lotua. Zelulosak indarra eta zurruntasuna ematen die landare-zuntzei, eta bere gain hartzen du tentsio handiko indarra. Hemizelulosa, aldiz, polisakaridoen nahasketa konplexua da, zelulosa baino adarkatuagoa eta heterogeneoagoa. Hemizelulosak malgutasuna eta elastikotasuna ematen die landare-zuntzei, eta ura xurgatzeko duten gaitasunaren erantzule da.[2]
Lignina[editar]
Lignina polimero konplexu bat da, zuntz begetalen zelula-hormetan sartuta dagoena eta egitura-euskarri gehigarria ematen duena. Lignina zuntz begetalen zurruntasunaren eta erresistentziaren arduraduna da, eta egurrezko zuntzetan bereziki ugaria da. [3]
Beste batzuk[editar]
Osagai nagusi horiez gain, landare-zuntzek beste osagai batzuen kopuru txikiak ere badituzte, hala nola proteinak, argizariak eta mineralak. Osagai horiek zuntzen propietateei eragin diezaiekete, hala nola indar mekanikoari, uraren xurgapenari eta iraunkortasunari. [4]
Zuntz begetalen osaera alda daiteke landare-espeziearen, zuntzak ateratzeko erabiltzen den landare-zatiaren eta prozesatzeko metodoen arabera. Adibidez, lihozko zuntzak %70 zelulosak, %20 hemizelulosak eta %5-10 ligninak osatzen dituzte, eta kotoizko zuntzak, berriz, %90 zelulosak eta %5 hemizelulosak. Prozesatzeko metodoek, hala nola erretentzioak eta tratamendu mekaniko edo kimikoak, eragina izan dezakete landare-zuntzen konposizioan eta propietateetan.
Landare-zuntz motak[editar]
Kotoia[editar]
Kotoia zuntz bigun eta moldakorra da, mundu osoko klima epeletan hazten dena. Kotoi landarearen hazietatik datorrena, zientifikoki Gossypium spp. bezala ezagutzen dena. Kotoia da munduan gehien erabiltzen den zuntz naturaletako bat, eta hainbat aplikazio ditu: arropa eta ohe-jantziak, industria-erabilerak, hala nola papera eta medikuntza-materiala ekoiztea[5].
- Kotoi-zuntzaren egitura
Kotoi zuntzak haziaren kanpoko geruzatik hazten diren zelula luze eta mehez osatuta daude. Kotoi zuntzen egitura berezia da, egitura kiribil bihurritu bat duten xingola antzeko forma zapala dutelako. Forma eta egitura honek kotoi zuntzei beren berezko biguntasuna eta malgutasuna ematen die, ehungintzan erabiltzeko aproposak bihurtuz.
- Kotoi-zuntzaren konposizio kimikoa
Kotoi zuntzaren osagai nagusia zelulosa da, landare guztien zelula-hormak osatzen dituen karbohidrato konplexua. Zelulosaz gain, kotoi zuntzek beste osagai batzuk ere badituzte, hala nola hemizelulosa, pektina eta lignina. Osagai hauek zuntzaren indarra eta malgutasuna laguntzen dute.
- Kotoi-zuntzaren propietate fisikoak
Kotoi zuntzek hainbat propietate fisiko dituzte ehungintzan erabiltzeko. Bigunak, xurgatzaileak eta transpiragarriak dira. Gainera, kotoi zuntzak indartsuak eta iraunkorrak dira, eta aplikazio ugaritan erabiltzeko egokiak dira.
Kalamua[editar]
Kalamua zuntz begetal moldakorra eta iraunkorra da, eta milaka urtez erabili izan da hainbat helburutarako, besteak beste, ehungintzarako, papererako eta eraikuntzako materialetarako. Kalamu zuntza Cannabis sativa landarearen enborretik dator, eta bere indarragatik, iraunkortasunagatik eta higadurarekiko erresistentziagatik ezaguna da[6].
- Kalamu-zuntzaren egitura
Kalamu zuntzak zelula luze eta meheek osatzen dituzte, zurtoinaren kanpoko geruzatik hazten direnak. Zuntz horiek fardeletan antolatuta daude, eta iztupa izeneko zurezko nukleo batek inguratzen ditu. Kalamu-zuntzen egitura beste zuntz naturalen antzekoa da, kotoiarena eta lihoarena, adibidez, baina kalamu-zuntzak luzeagoak eta latzagoak izaten dira.
- Kalamu-zuntzaren konposizio kimikoa
Kalamu zuntzaren osagai nagusia zelulosa da, landare guztien zelula hormak osatzen dituen karbohidrato konplexua. Zelulosaz gain, kalamu zuntzek beste osagai batzuk ere badituzte, hala nola lignina, hemikulosa eta pektina. Osagai hauek zuntzaren indarra eta malgutasuna laguntzen dute.
- Kalamu-zuntzaren propietate fisikoak
Kalamu zuntzek hainbat propietate fisiko dituzte ehungintzan eta beste aplikazio batzuetan erabiltzeko. Indartsuak, iraunkorrak eta higadurarekiko erresistenteak dira, eta gogortasun handia eskatzen duten produktuetan erabiltzeko egokiak bihurtzen dituzte.
Jutea[editar]
Jute landarearen zurtoinetik lortua da, Corchorus capsularis eta Corchorus olitorius espezieak. Material moldakorra eta ekologikoa da, eta aplikazio ugari ditu hainbat industriatan. Jutek zenbait propietate ditu zuntz desiragarri bihurtzen dutenak, bere indarra, iraunkortasuna, biodegradagarritasuna eta isolamendu termikoa barne[7].
Jute-zuntzaren propietate esanguratsuenetako bat bere indar tenkagarria da. Jute zuntzek tenkadura handiko indarra dute, indartsu eta iraunkor bihurtzen dituzte. Zuntzek, gainera, luzamenduarekiko erresistenteak dira eta hedagarritasun txikia dute, eta, beraz, oso egokiak dira ontziratzeko materialetan eta ehunetan erabiltzeko. Gainera, juteak propietate isolatzaile onak ditu, eta, ondorioz, eraikuntzan erabiltzeko material aproposa da.
Jute-zuntzaren beste ezaugarri garrantzitsu bat arnasketa da. Jute-zuntzek porositate maila handia dute, eta horri esker airea libre ibil daiteke zuntzetan zehar. Honek jutea arropa eta beste ehunetan erabiltzeko material aproposa bihurtzen du, larruazalak arnasa hartzeko aukera ematen baitu eta gorputzaren tenperatura erregulatzen laguntzen baitu.
Lihoa[editar]
Liho-landarearen, Linum usitatissimum, zurtoinetik datorren zuntz sendo eta leuna da. Lihoa kalitate handiko ehuna da, bere indar eta iraunkortasunagatik balioesten dena. Liho-zuntzek indar eta zurruntasun handia dute, eta indarra eta iraunkortasuna funtsezkoak diren aplikazioetarako egokiak dira. Zuntzak ere nahiko arinak dira, eta horregatik oso egokiak dira konposizio arinetan erabiltzeko. Liho-zuntzak hidrofiloak dira eta propietate onak dituzte hezetasuna xurgatzeko, eta horri esker, hezetasunaren kudeaketa garrantzitsua den aplikazioetan erabil daitezke.
Propietateak[editar]
Indarra[editar]
Zuntz begetalen indarra hainbat faktoreren araberakoa da, besteak beste, zuntz motaren, landare espezieen, prozesatzeko metodoaren eta hazkuntza garaiko ingurumen baldintzen araberakoa. Zuntz begetal indartsuenetako batzuk lihoa, kalamua eta jutea dira. Liho-zuntzek indar eta zurruntasun handia dute, eta indarra eta iraunkortasuna funtsezkoak diren aplikazioetarako egokiak dira. Kalamu-zuntzek liho-zuntzen antzeko indar-propietateak dituzte, eta mikrobioen hazkuntzari eta uraren xurgapenari aurre egiteko erresistentziagatik ere ezagunak dira. Jute-zuntzek lihoa eta kalamua baino indar txikiagoa dute, baina oraindik ere aplikazio askotarako nahiko indartsuak dira, besteak beste, ehungintza eta soken ekoizpenerako.
Transpiragarritasuna[editar]
Zuntz begetalak oso arnasgarriak dira, eta horrek airea ehunean zehar ibiltzea ahalbidetzen du. Propietate honek ezin hobeak bihurtzen ditu klima bero eta hezeetan janzteko arropa erosoa sortzeko. Banbu-zuntzak, adibidez, oso arnasgarriak dira eta hezetasuna ezaba dezakete, eta, ondorioz, arropa transpiragarria sortzeko hautu herrikoiak dira.
Uraren xurgapena[editar]
Ura xurgatzea zuntz begetalen propietate garrantzitsua da, eta haien funtzionaltasunari eta erosotasunari eragin diezaieke jantzietan eta beste ehunetan erabiltzen direnean. Zuntz begetal gehienek ura xurgatzeko ahalmen ertaina edo handia dute. Adibidez, kotoi zuntzek 27 aldiz gehiago xurgatu dezakete uretan, eta, beraz, oso aukera ona dira eskuoihalak eta beste ehun xurgatzaile batzuk lortzeko.
Azkar lehortzea: zuntz begetalek ura lurruntzeko abiadura handia izaten dute, eta, horrela, azkar lehortzen dira busti ondoren. Ezaugarri hori bereziki garrantzitsua izan daiteke janzkeran, bakterioen eta usaina eta narritadura eragin dezaketen beste mikroorganismo batzuen hazkundea saihesten laguntzen baitu.
Forma eta tamaina atxikitzea: Zuntz begetalen ur-xurgapen handiarekiko beheranzko potentzial bat da zuntzak zabaltzea eta uzkurtzea eragin dezakeela, eta horrek eragina izan dezakeela amaitutako ehungintzaren forman eta tamainan. Hala ere, hori zenbateraino gertatzen den zuntz motaren eta hura prozesatzeko erabilitako metodoaren arabera alda daiteke.
Erabilerak[editar]
- Ehungintza: Kotoia zuntz naturalik erabiliena da, eta bere biguntasunagatik eta aldakortasunagatik da ezaguna. Askotariko oihaletan erabiltzen da, arropetatik hasi eta etxeko altzarietaraino. Artilea beste zuntz natural ezagun bat da berotasun eta iraunkortasunagatik. Neguko jantzietan, mantetan eta alfonbretan erabili ohi da. Zeta luxuzko zuntz naturala da, eta oso preziatua da bere ezaugarri leun, distiratsu eta lerdenengatik. Gama altuko jantzietan erabiltzen da, soinekoak eta lentzeria bezala. Lihoa liho-landarearekin egindako zuntz naturala da. Bere indar eta hoztasunagatik da ezaguna, eta udako jantzietan eta etxeko oihaletan erabili ohi da. Jute eta kalamua landareen zuntz naturalak dira, beren indar eta iraunkortasunagatik ezagutzen direnak. Ehun industrialetan erabiltzen dira, zakuetan eta soketan, adibidez. Banbua zuntz naturala da, eta azken urteetan ospea lortu du iraunkortasunari eta biguntasunari esker.
- Papergintza: Zur-mamia da zuntz naturalik erabiliena papera egiteko, eta askotariko zuhaitzetatik dator, pinu, izei eta sasietatik, esaterako. Kotoia papergintzan ere erabiltzen da, batez ere kalitate handiko paperetan, hala nola billeteetan eta artxiboko paperetan. Kalamu eta liho zuntzak papergintzan ere erabiltzen dira, bereziki paper espezializatuetarako eta ontziratzeko materialetarako.
- Eraikuntza: Zuntz begetalak erabiltzen dira, hala nola kalamua eta jutea, eraikuntzako materialak egiteko, isolamendua, hormigoiaren errefortzua eta konposizio biodegradagarriak barne.
- Soka eta harigintza: Gehienbat kalamua, jutea eta lihoa.
Prozesamendu eta ekoizpena[editar]
- Laborantza eta uzta: Landare-zuntzak fabrikatzeko prozesuaren lehen etapa zuntzak lortzeko erabiliko den landarea haztea da. Horretarako gehien erabiltzen diren landareak kotoia, lihoa, sisala, jutea, kalamua, kokoa eta azukre-kanabera dira. Landareak behar adina hazi ondoren, jaso eta eguzkitan lehortzen uzten dira.
- Zuntzak bereiztea: Landareak jaso eta lehortu ondoren, zuntzak landarearen zuntzez bestelako ataletatik bereizten dira. Prozesu horri "eskariotzea" edo "azala kentzea" esaten zaio, eta teknika mekanikoen, kimikoen edo bien konbinazio baten bidez egiten da.
- Garbiketa: Zuntzak bereizi ondoren, garbitu egiten dira zikinkeria, hautsa eta itsatsita gera daitezkeen beste zikinkeria batzuk kentzeko.
- Zuritzea eta tindatzea (aukeran): Nahi izanez gero, zuntzak zuritu eta tindatu egin daitezke nahi den kolorea lortzeko.
- Kardatzea eta orraztea: Zuntzak arrabol horzdun batzuetatik pasatzen dira, orrazten eta norabide uniformean lerrokatzen dituztenetatik. Prozesu horri "kardatu" eta "orraztea" esaten zaio, eta korapiloak eta zuntz laburrak kentzen eta zuntz leunagoa eta uniformeagoa sortzen laguntzen du.
- Irutea: Zuntzak kardatu eta orraztu ondoren, harietan iruten dira. Prozesu hori eskuz edo makinekin egin daiteke, zuntz motaren eta nahi den ekoizpen kopuruaren arabera.
- Txirikordatzea eta ehuna: Azkenik, hariak hainbat patroitan txirikordatu edo ehundu daitezke ehunak, oihalak eta bestelako ehun-produktuak ekoizteko.[8]
Ingurumen-inpaktua eta iraunkortasuna[editar]
Landare-zuntzak alternatiba iraunkorrak dira eta ingurumena errespetatzen dute material sintetikoekiko, iturri berriztagarrietatik lortzen baitira. Hala ere, horiek ekoizteak eta erabiltzeak ingurumen- eta gizarte-inpaktu negatiboak izan ditzake, bai eta iraunkortasun-mugak ere.
Ingurumenean duen eraginari dagokionez, landare-zuntzak ekoizteak ura eta energia asko eskatzea ekar dezake, bai eta produktu kimikoak prozesatzeko erabiltzea ere. Gainera, berotegi-efektuko gasen emisioak, biodibertsitatearen galera eta lurzoruen degradazioa sor ditzakete, behar bezala kudeatzen ez badira. Era berean, kontuan hartu behar da landare-zuntzak ekoizten diren lekutik kontsumitzen den lekura garraiatzeak duen eragina.
Bestalde, landare-zuntzak erabiltzea aukera iraunkorra eta ingurumena errespetatzen duena izan daiteke, baldin eta ekoizpenean praktika iraunkorrak egiten badira eta produktu eta prozesu jasangarrietan erabiltzen badira. Adibidez, ehungintzan landare-zuntzak erabiltzeak ingurumen-inpaktua murriztu dezake petroliotik eratorritako zuntz sintetikoen erabilerarekin alderatuta. Gainera, landare-zuntz organikoak ekoiztea eta ingurumen-inpaktu negatiboa murrizteko prozesatze-teknika iraunkorrak erabiltzea sustatu daiteke.[9]
[editar]
- ↑ Soffer, O.; Adovasio, J. M.; Hyland, D. C. (2000-08). «The “Venus” Figurines». Current Anthropology 41 (4): 511-537. ISSN 0011-3204. doi:10.1086/317381. Consultado el 17 de marzo de 2023.
- ↑ Klemm, Dieter; Heublein, Brigitte; Fink, Hans-Peter; Bohn, Andreas (30 de mayo de 2005). «Cellulose: Fascinating Biopolymer and Sustainable Raw Material». Angewandte Chemie International Edition 44 (22): 3358-3393. ISSN 1433-7851. doi:10.1002/anie.200460587. Consultado el 17 de marzo de 2023.
- ↑ Vásquez-Garay, Francisco; Carrillo-Varela, Isabel; Vidal, Claudia; Reyes-Contreras, Pablo; Faccini, Mirko; Teixeira Mendonça, Regis (3 de marzo de 2021). «A Review on the Lignin Biopolymer and Its Integration in the Elaboration of Sustainable Materials». Sustainability 13 (5): 2697. ISSN 2071-1050. doi:10.3390/su13052697. Consultado el 17 de marzo de 2023.
- ↑ Jamet, Elisabeth; Dunand, Christophe (15 de abril de 2020). «Plant Cell Wall Proteins and Development». International Journal of Molecular Sciences 21 (8): 2731. ISSN 1422-0067. doi:10.3390/ijms21082731. Consultado el 17 de marzo de 2023.
- ↑ The Textile Institute and Woodhead Publishing. Elsevier. 2017. pp. ii. Consultado el 17 de marzo de 2023.
- ↑ Shahzad, Asim (15 de agosto de 2011). «Hemp fiber and its composites – a review». Journal of Composite Materials 46 (8): 973-986. ISSN 0021-9983. doi:10.1177/0021998311413623. Consultado el 17 de marzo de 2023.
- ↑ Cardoso, Marcos Alexandre. Handbook of Properties of Textile and Technical Fibres. Consultado el 17 de marzo de 2023.
- ↑ Vidal, Gladys; Hormazàbal, Sujey (Dicciembre 2016). «Las fibras vegetales y sus aplicaciones». Universidad de Concepción.
- ↑ Velásquez Restrepo, Sandra Milena; Pelaéz Arroyave, Gabriel Jaime; Giraldo Vásquez, Diego Hernán (2016). Uso de fibras vegetales en materiales compuestos de matriz polimérica : una revisión con miras a su aplicación en el diseño de nuevos productos. ISSN 0122-056X. doi:10.23850/22565035.324. Consultado el 17 de marzo de 2023.