Su patriotu sardu a sos feudatarios

De Wikipedia, la enciclopedia libre
Himno

Su patriotu sardu a sos feudatarios ("El patriota sardo a los feudatarios"),[1]​ ampliamente conocido también por su incipit como Procurade 'e moderare ("Procurad de moderar"), es una canción popular de protesta en la cultura de Cerdeña. Está oficialmente reconocida como el himno de la isla.[2][3][4]

El himno fue escrito en idioma sardo por el abogado Francesco Ignazio Mannu (Frantziscu Ignàtziu Mannu en su lengua materna) con ocasión de la fallida revolución sarda, una serie de revueltas masivas (1793-1796) contra el sistema feudal piamontés (que habría sobrevivido hasta la segunda mitad del siglo XIX), largamente abandonado por las potencias europeas occidentales, que culminó con la expulsión de la isla de los funcionarios de la casa gobernante de Saboya el 28 de abril de 1794 (acontecimiento oficialmente conmemorado hoy en día como Sa die de sa Sardigna, "Día del pueblo sardo"[5]​).[6][7][8]​ Debido a su coincidencia temporal con la revolución francesa, la canción también fue apodada por J. W. Tyndale y otros eruditos como Auguste Boullier como "la Marsellesa sarda".[9][10]

En 2012, se presentó un proyecto de ley ante el Consejo regional de Cerdeña para reconocer oficialmente la canción como el himno de Cerdeña.[11]​ Después de un otro, la propuesta ha sido aprobada en 2018.[12]

Texto[editar]

El himno es una poesía escrita en octavas con un esquema métrico de a bb cc dd e, y su contenido resuena con temas típicos de la ilustración. El texto completo consta de 47 estrofas para un total de 376 versos, y describe el miserable estado de Cerdeña a finales del siglo XVIII, mantenida como colonia de los Saboya con un sistema feudal arcaico que solo beneficiaba a los feudatarios y dejaba a un Sardo "una soga para ahorcarse" (estrofa 34, verso 272).

El incipit está por lo tanto dirigido a la arrogancia de los señores, considerados como principales culpables de la decadencia de la isla: Procurad'e moderare, Barones, sa tirannia... ("Procurad de moderar, Barones, vuestra tiranía..." )

La desastrosa situación socioeconómica que plaga la isla se describe en detalle. Los opresores del continente también son duramente criticados: según el poeta, no les importaba un bledo de Cerdeña, y lo único que les interesaba era rodearse de riqueza a través de la explotación barata de los recursos de la isla, de una manera no muy diferente al comportamiento de España hacia las Indias (Fit pro sos piemontesos sa Sardigna una cucagna, che in sas Indias s'Ispagna: estrofa 32, verso 249-251).

El canto se cierra con una vigorosa incitación a la revuelta, sellado con un dicho sardo: Cando si tenet su bentu est prezisu bentulare ("Cuando el viento está en tu puerto, es el momento apropiado para aventar": estrofa 47, verso 375-376).

Aquí está el texto original en lengua sarda.

Procurad'e moderare,

barones, sa tirannia,
chi si no, pro vida mia
torrades a pe' in terra!
Declarada est già sa gherra
contra de sa prepotenzia:
e incomintza' sa passenzia
in su populu a mancare!

Mirade ch'est'atzendende
contra de ois su fogu,
mirade chi no e' giogu,
chi sa cosa andat 'e veras;
mirade chi sas aeras
minettana temporale;
zente cussizzada male,
iscultade sa oghe mia

No apprettedas s 'isprone
A su poveru ronzinu,
Si no in mesu caminu
S'arrempellat appuradu;
Mizzi chi est lanzu e cansadu
E non 'nde podet piusu;
Finalmente a fundu in susu
S'imbastu 'nd hat a bettare

Su pobulu chi in profundu
Letargu fit sepultadu
Finalmente despertadu
S'abbizzat ch 'est in cadena,
Ch'istat suffrende sa pena
De s'indolenzia antiga:
Feudu, legge inimiga
A bona filosofia!

Che ch'esseret una inza,
Una tanca, unu cunzadu,
Sas biddas hana donadu
De regalu o a bendissione;
Comente unu cumone
De bestias berveghinas
Sos homines et feminas
Han bendidu cun sa cria

Pro pagas mizzas de liras,
Et tale olta pro niente,
Isclavas eternamente
Tantas pobulassiones,
E migliares de persones
Servint a unu tirannu.
Poveru genere humanu,
Povera sarda zenia!

Deghe o doighi familias
S'han partidu sa Sardigna,
De una manera indigna
Si 'nde sunt fattas pobiddas;
Divididu han sas biddas
In sa zega antichidade,
Però sa presente edade
Lu pensat rimediare.

Naschet su Sardu soggettu
A milli cumandamentos,
Tributos e pagamentos
Chi faghet a su segnore,
In bestiamen e in laore
In dinari e in natura,
E pagat pro sa pastura,
E pagat pro laorare.

Meda innantis de sos feudos
Esistiana sas biddas,
Et issas fìni pobiddas
De saltos e biddattones.
Comente a bois, Barones,
Sa cosa anzena est passada?
Cuddu chi bos l'hat dada
Non bos la podiat dare.

No est mai presumibile
Chi voluntariamente
Hapat sa povera zente
Zedidu a tale derettu;
Su titulu, ergo, est infettu
De infeudassione
E i sas biddas reione
Tenene de l'impugnare

Sas tassas in su prinzipiu
Esigiazis limitadas,
Dae pustis sunt istadas
Ogni die aumentende,
A misura chi creschende
Sezis andados in fastu,
A misura chi in su gastu
Lassezis s 'economia.

Non bos balet allegare
S'antiga possessione
Cun minettas de presone,
Cun gastigos e cun penas,
Cun zippos e cun cadenas
Sos poveros ignorantes
Derettos esorbitantes
Hazis forzadu a pagare

A su mancu s 'impleerent
In mantenner sa giustissia
Castighende sa malissia
De sos malos de su logu,
A su mancu disaogu
Sos bonos poterant tenner,
Poterant andare e benner
Seguros per i sa via.

Est cussu s'unicu fine
De dogni tassa e derettu,
Chi seguru et chi chiettu
Sutta sa legge si vivat,
De custu fine nos privat
Su barone pro avarissia;
In sos gastos de giustissia
Faghet solu economía

Su primu chi si presenta
Si nominat offissiale,
Fattat bene o fattat male
Bastat non chirchet salariu,
Procuradore o notariu,
O camareri o lacaju,
Siat murru o siat baju,
Est bonu pro guvernare.

Bastat chi prestet sa manu
Pro fagher crescher sa rènta,
Bastat si fetat cuntenta
Sa buscia de su Segnore;
Chi aggiuet a su fattore
A crobare prontamente
E s'algunu est renitente
Chi l'iscat esecutare

A boltas, de podattariu,
Guvernat su cappellanu,
Sas biddas cun una manu
Cun s'attera sa dispensa.
Feudatariu, pensat
Chi sos vassallos non tenes
Solu pro crescher sos benes,
Solu pro los iscorzare.

Su patrimoniu, sa vida
Pro difender su villanu
Cun sas armas a sa manu
Cheret ch 'istet notte e die;
Già ch 'hat a esser gasie
Proite tantu tributu?
Si non si nd'hat haer fruttu
Est locura su pagare.

Si su barone non faghet
S'obbligassione sua,
Vassallu, de parte tua
A nudda ses obbligadu;
Sos derettos ch'hat crobadu
In tantos annos passodos
Sunu dinaris furados
E ti los devet torrare.

Sas rèntas servini solu
Pro mantenner cicisbeas,
Pro carrozzas e livreas,
Pro inutiles servissios,
Pro alimentare sos vissios,
Pro giogare a sa bassetta,
E pro poder sa braghetta
Fora de domo isfogare,

Pro poder tenner piattos
Bindighi e vinti in sa mesa,
Pro chi potat sa marchesa
Sempre andare in portantina;
S'iscarpa istrinta mischina,
La faghet andare a toppu,
Sas pedras punghene troppu
E non podet camminare

Pro una littera solu
Su vassallu, poverinu,
Faghet dies de caminu
A pe', senz 'esser pagadu,
Mesu iscurzu e isporzadu
Espostu a dogni inclemenzia;
Eppuru tenet passienzia,
Eppuru devet cagliare.

Ecco comente s 'impleat
De su poveru su suore!
Comente, Eternu Segnore,
Suffrides tanta ingiustissia?
Bois, Divina Giustissia,
Remediade sas cosas,
Bois, da ispinas, rosas
Solu podides bogare.

Trabagliade trabagliade
O poveros de sas biddas,
Pro mantenner in zittade
Tantos caddos de istalla,
A bois lassant sa palla
Issos regoglin' su ranu,
E pensant sero e manzanu
Solamente a ingrassare.

Su segnor feudatariu
A sas undighi si pesat.
Dae su lettu a sa mesa,
Dae sa mesa a su giogu.
Appustis pro disaogu
Andat a cicisbeare;
Giompid'a iscurigare
Teatru, ballu, allegria

Cantu differentemente,
su vassallu passat s'ora!
Innantis de s'aurora
Già est bessidu in campagna;
Bentu o nie in sa muntagna.
In su paris sole ardente.
Oh! poverittu, comente
Lu podet agguantare!.

Cun su zappu e cun s'aradu
Penat tota sa die,
A ora de mesudie
Si zibat de solu pane.
Mezzus paschidu est su cane
De su Barone, in zittade,
S'est de cudda calidade
Chi in falda solent portare.

Timende chi si reforment
Disordines tantu mannos,
Cun manizzos et ingannos
Sas Cortes han impedidu;
Et isperdere han cherfidu
Sos patrizios pius zelantes,
Nende chi fint petulantes
Et contra sa monarchia

Ai caddos ch'in favore
De sa patria han peroradu,
Chi s'ispada hana ogadu
Pro sa causa comune,
O a su tuju sa fune
Cheriant ponner meschinos.
O comente a Giacobinos
Los cheriant massacrare.

Però su chelu hat difesu
Sos bonos visibilmente,
Atterradu bat su potente,
Ei s'umile esaltadu,
Deus, chi s'est declaradu
Pro custa patria nostra,
De ogn'insidia bostra
Isse nos hat a salvare.

Perfidu feudatariu!
Pro interesse privadu
Protettore declaradu
Ses de su piemontesu.
Cun issu ti fist intesu
Cun meda fazilidade:
Isse papada in zittade
E tue in bidda a porfia.

Fit pro sos piemontesos
Sa Sardigna una cucagna;
Che in sas Indias s 'Ispagna
Issos s 'incontrant inoghe;
Nos alzaiat sa oghe
Finzas unu camareri,
O plebeu o cavaglieri
Si deviat umiliare...

Issos dae custa terra
Ch'hana ogadu migliones,
Beniant senza calzones
E si nd'handaiant gallonados;
Mai ch'esserent istados
Chi ch'hana postu su fogu
Malaittu cuddu logu
Chi criat tale zenìa

Issos inoghe incontràna
Vantaggiosos imeneos,
Pro issos fint sos impleos,
Pro issos sint sos onores,
Sas dignidades mazores
De cheia, toga e ispada:
Et a su sardu restada
Una fune a s'impiccare!

Sos disculos nos mandàna
Pro castigu e curressione,
Cun paga e cun pensione
Cun impleu e cun patente;
In Moscovia tale zente
Si mandat a sa Siberia
Pro chi morzat de miseria,
Però non pro guvernare

Intantu in s'insula nostra
Numerosa gioventude
De talentu e de virtude
Ozïosa la lassàna:
E si algun 'nd'impleàna
Chircaiant su pius tontu
Pro chi lis torrat a contu
cun zente zega a trattare.

Si in impleos subalternos
Algunu sardu avanzàna,
In regalos non bastada
Su mesu de su salariu,
Mandare fit nezessariu
Caddos de casta a Turinu
Et bonas cassas de binu,
Cannonau e malvasia.

De dare a su piemontesu
Sa prata nostra ei s'oro
Est de su guvernu insoro
Massimu fundamentale,
Su regnu andet bene o male
No lis importat niente,
Antis creen incumbeniente
Lassarelu prosperare.

S'isula hat arruinadu
Custa razza de bastardos;
Sos privilegios sardos
Issos nos hana leadu,
Dae sos archivios furadu
Nos hana sas mezzus pezzas
Et che iscritturas bezzas
Las hana fattas bruiare.

De custu flagellu, in parte,
Deus nos hat liberadu.
Sos sardos ch'hana ogadu
Custu dannosu inimigu,
E tue li ses amigu,
O sardu barone indignu,
E tue ses in s'impignu
De 'nde lu fagher torrare

Pro custu, iscaradamente,
Preigas pro su Piemonte,
Falzu chi portas in fronte
Su marcu de traitore;
Fizzas tuas tant'honore
Faghent a su furisteri,
Mancari siat basseri
Bastat chi sardu no siat.

S'accas 'andas a Turinu
Inie basare dès
A su minustru sos pes
E a atter su... già m 'intendes;
Pro ottenner su chi pretendes
Bendes sa patria tua,
E procuras forsis a cua
Sos sardos iscreditare

Sa buscia lassas inie,
Et in premiu 'nde torras
Una rughitta in pettorra
Una giae in su traseri;
Pro fagher su quarteri
Sa domo has arruinodu,
E titolu has acchistadu
De traitore e ispia.

Su chelu non faghet sempre
Sa malissia triunfare,
Su mundu det reformare
Sas cosas ch 'andana male,
Su sistema feudale
Non podet durare meda?
Custu bender pro moneda
Sos pobulos det sensare.

S'homine chi s 'impostura
Haiat già degradadu
Paret chi a s'antigu gradu
Alzare cherfat de nou;
Paret chi su rangu sou
Pretendat s'humanidade;
Sardos mios, ischidade
E sighide custa ghia.

Custa, pobulos, est s'hora
D'estirpare sos abusos!
A terra sos malos usos,
A terra su dispotismu;
Gherra, gherra a s'egoismu,
Et gherra a sos oppressores;
Custos tirannos minores
Est prezisu humiliare.

Si no, chalchi die a mossu
Bo 'nde segade' su didu.
Como ch'est su filu ordidu
A bois toccat a tèssere,
Mizzi chi poi det essere
Tardu s 'arrepentimentu;
Cando si tenet su bentu
Est prezisu bentulare.

Ediciones, traducciones y crítica literaria[editar]

El himno fue publicado ilegalmente en la ciudad de Sassari en 1796 y no en la cercana isla de Córcega, como se creía hasta hace poco.[13]​ Después de todo, Sassari ya había sido tomada por los rebeldes y, en 1796, gobernada por los alternos Giovanni Maria Angioy.

La canción fue traducida por primera vez a un otro idioma por John Warre Tyndale en 1849 (Endeavor to moderate...),[14]​ mientras que Auguste Boullier publicó una traducción al francés en su propio libro (Essai sur le dialecte et les chants populaires de la Sardaigne) en junio de 1864 con el incipit de Songez à modérer...

El himno, además de cualquier copia que había estado circulando ilegalmente en la isla, fue publicado oficialmente por primera vez en Cerdeña en 1865 por Giovanni Spano[15][16]​ y más tarde por Enrico Costa, quien también hizo una traducción al italiano.[17]​ Sebastiano Satta realizó una otra traducción al italiano en el centenario de la entrada triunfal de Giovanni Maria Angioy en la ciudad.[18]​ En 1979, B. Granzer y B. Schütze tradujeron la canción al alemán, con el título Die Tyrannei.

Raffa Garzia comparó la canción con Il giorno de Giuseppe Parini.[19]​ El estudioso también llamó la atención sobre otros dos poemas que tienen un tema similar: uno de la poeta ploaghese Maria Baule sobre el intento de invasión francesa de la isla en 1793, con el título Ancòra semus in gherra[20]​ ("todavía estamos en guerra"), que fue publicado por Giovanni Spano; y el otro, siempre dirigido a los acontecimientos de 1793, del poeta gavoés Michele Carboni (1764-1814) titulado Animu, patriottas, a sa gherra![21]​ ("¡Vamos, patriotas, a la guerra!").

Intérpretes[editar]

  • Maria Teresa Cau
  • Maria Carta
  • Peppino Marotto
  • Gruppo Rubanu (Orgosolo)
  • Tazenda and Andrea Parodi
  • Piero Marras, Maria Giovanna Cherchi
  • Kenze Neke
  • Elena Ledda
  • Cordas et Cannas, in Cantos e musicas de sa Sardigna (1983)
  • Coro Supramonte
  • Pino Masi
  • Savina Yannatou
  • Stefano Saletti, Piccola Banda Ikona, con Ambrogio Sparagna

Véase también[editar]

Referencias[editar]

  1. Su patriotu sardu a sos feudatarios - Uniss
  2. [1]
  3. [2]
  4. «Copia archivada». Archivado desde el original el 30 de abril de 2018. Consultado el 30 de abril de 2018. 
  5. Sa die de sa Sardigna, Sardegna Cultura
  6. Alberto Loni and Giuliano Carta. Sa die de sa Sardigna - Storia di una giornata gloriosa. Sassari, Isola editrice, 2003.
  7. Massimo Pistis, Rivoluzionari in sottana. Ales sotto il vescovado di mons. Michele Aymerich, Roma, Albatros Il Filo, 2009.
  8. Adriano Bomboi, L'indipendentismo sardo. Le ragioni, la storia, i protagonisti, Cagliari, Condaghes, 2014.
  9. J. W. Tyndale, The Island of Sardinia including pictures of the manners and customs of the Sardinians, and notes on the antiquities and modern abjects of interest in the Island, in three volumes, T. Bentley, London 1849, vol. III, p. 279.
  10. Boullier, L’île de Sardaigne, cit., pp. 94-95
  11. Il Psd’Az chiede “Su patriotu” come inno ufficiale-Regione Autonoma della Sardegna
  12. «"Procurade 'e Moderare" è l'inno ufficiale della Sardegna». Archivado desde el original el 22 de junio de 2018. Consultado el 30 de abril de 2018. 
  13. L. Carta (a cura di), Francesco Ignazio Mannu, Su patriottu sardu a sos feudatarios, Cagliari, 2002, p. LII
  14. W. Tyndale, The Island of Sardinia: Including Pictures of the Manners and Customs of the Sardinians, and Notes on the Antiquities..., Bentley, London, 1849
  15. Giovanni Spano, Canzoni popolari inedite in dialetto sardo centrale ossia logudorese., Cagliari, 1865
  16. P. A. Bianco - F. Cheratzu, Su patriottu sardu a sos feudatarios, Sassari, 1991, p. 70
  17. P. A. Bianco - F. Cheratzu, cit, p. 70. Ora F. I. Mannu, Su patriottu sardu a sos feudatarios, (a cura di Tullio Masala), con versione a fronte in italiano di Enrico Costa, Ozieri, 1995
  18. P. A. Bianco - F. Cheratzu, cit, p. 70. La Nuova Sardegna, n. 59 del 1º marzo 1896
  19. R. Garzia, Il canto d'una rivoluzione , Cagliari, 1899
  20. G. Spano, Canzoni popolari della Sardegna, 1863–1872, ora edizioni Ilisso, Nuoro, 1999 pp. 124–127
  21. L. Carta, cit., pp. XIV–XV