Usuario:David Ll L/Taller Tonga

De Wikipedia, la enciclopedia libre
Ko 'emau Tamai 'oku 'i Hēvani, ke tapuhā ho huafa', ke a'u mai ho'o pule, ke fai ho finangalo, hange ko ia 'i he langi ke pehe foki 'i mamani, ke foaki mai he 'aho ni ha'amau me'akai ki he 'anai, pea fakamolemole 'emau ngāhi angahala, hange ko 'emau fakamolemole 'a kinautolu fuape 'oku mo'ua mai, pea 'oua na'a ke fakahu kimautolu ki he 'ahi'ahi, ka ke fakahaofi 'a kimautolu mei he fili, he 'oku O'ou 'a e pule, Pea mo e malohi, Mo e kololia, 'o ta'engata pea ta'engata. Emeni.
Oración del Padre Nuestro en Tongano

Marcadores de tiempo[editar]

Marcadores de tiempo en tongano
Marcador Pronombre Traducción Ejemplo Significado
Na'a Yo Ku
Na'a ke mohe
Tú estabas durmiendo
Es un marcador de tiempo pasado que se coloca delante del verbo. Esta palabra se utiliza para indicar el pasado en la gramática tongana.
Ke
Él/Ella Ne
'Oku Yo Ou
'Oku ou fiefia
Yo estoy feliz
Es un marcador de tiempo presente en tongano. Se coloca delante del verbo para indicar una acción que está ocurriendo en el presente.
Ke
Él/Ella Ne
Te Yo U
Te ne lele
Él estará corriendo
Es un marcador de tiempo futuro en tongano. Se coloca delante del verbo para indicar una acción que ocurrirá en un futuro.
Ke
Él/Ella Ne

Su fórmula es la siguiente: marcador + pronombre + verbo/complemento

Oraciones de Complemento Directo[editar]

Determinantes
Determinante Traducción
Artículo determinado El/La E
Artículo indeterminado Un/Una Ha
Posesivo Mi 'Eku
Tu Ho'o
Su 'Ene
Pronombres
Pronombre Traducción
Yo Au
Koe
Él/Ella Ia

Su fórmula es la siguiente: Ko + determinante* + sujeto + ko + determinante + CD

*Ejemplo: Ko Sione ko ha toketa → Juan es (un) doctor
*Ejemplo: Ko Ulise ko ha tonga → Ulises es (un) tongano
*Ejemplo: Ko Tāvite ko 'eku faiako → David es mi profesor

Oraciones Kopulativas[editar]

Determinantes
Determinante Traducción
Artículo determinado El/La E
Artículo indeterminado Un/Una Ha
Posesivo Mi 'Eku
Tu Ho'o
Su 'Ene
Pronombres
Pronombre Traducción
Yo Au
Koe
Él/Ella Ia

Su fórmula es la siguiente: Ko + determinante + sujeto + pronombre

Ejemplo: Ko ho'o faiako au → Yo soy tu profesor
Ejemplo: Ko 'eku toketa ia → Él es mi doctor
Ejemplo: Ko e sinato au → Yo soy el ginato
Ejemplo: Ko ha langa'ia koe → Tú eres un estúpido

Oraciones de Complemento Circunstancial de Causa[editar]

Su fórmula es la siguiente: marcador + sujeto + verbo + ke + causa

Ejemplo: 'Oku ou lele e fakamalohi → Yo corro para ejercitarme

Oraciones mo [e][editar]

Las oraciones tipo mo [e]* en tongano sirven como Complemento Circunstancial de Instrumento o de Compañía (por tanto responden a la pregunta ¿con qué? o ¿con quien?). Igualmente, cuando se está haciendo un listado, sirve como nexo copulativo "y".

Ejemplo con CCI: E alu 'a Sālote ki he felkoloa mo 'ene kato → Carlota irá a la tienda con su bolsa
Ejemplo con CCComp: E alu 'a Tāvite ki he Tonga mo Mele → David irá a Tonga con María
Ejemplo con Nx: 'Oku ako fakataha 'a Siaosi mo Sione → Jorge y Juan están estudiando juntos

*La forma "Mo e" se utiliza cuando la oración:

  • No se refiere a un nombre propio
  • No se refiere a un lugar
  • No haya CCI
  • No haya determinantes