Dryopteris filix-mas

De Wikipedia, la enciclopedia libre
(Redirigido desde «Portaestandartes»)
 
Helecho macho
Taxonomía
Reino: Plantae
División: Pteridophyta
Clase: Pteridopsida
Orden: Polypodiales
Familia: Dryopteridaceae
Género: Dryopteris
Especie: Dryopteris filix-mas
(L.) Schott, 1834

El helecho macho (Dryopteris filix-mas) es un helecho de los más comunes de la familia Dryopteridaceae.

Distribución y hábitat[editar]

Es natural del hemisferio norte templado, de Europa, Asia y Norteamérica. Crece mejor en áreas sombreadas, y es particularmente ubicado en bosques. Es mucho menos abundante en Norteamérica que en Europa.

Se le llama "macho" en diferencia con el más delicado "helecho hembra" Athyrium filix-femina.

Ilustración del siglo XIX
Esporas
En su hábitat

Descripción[editar]

Posee un rizoma rollizo y grueso, confundiéndose con la raíz, y da origen a frondes pecioladas, primero enrolladas como cayado y cubiertas de escamas castañas. Las hojas tienen un hábito de crecimiento ascendente, alcanza una longitud máxima de 15 dm, con una sola corona en cada pie de raíz. Son bipinnadas, con 20-35 pinnas en cada lado del raquis. Las pínulas son algo romas, y lobuladas iguales en todo su contorno. Los culmos se cubren con escamas anaranjadas beige. En la cara abaxial de las láminas maduras se desarrollan en dos filas 5 a 6 soros. Cuando las esporas maduran en agosto a noviembre, el indusium comienza a secarse, ayudando en la dispersión de las esporas.

Esta especie híbrida fácilmente con Dryopteris affinis (helecho macho escamoso) y con Dryopteris oreades (helecho de montaña).

Cultivo y usos[editar]

La raíz era usada, hasta hace poco, como antihelmíntico para expulsar Cestodas. Y antes se lo referenciaba en antiguas literaturas como helecho de los gusanos. También crece como helecho ornamental en jardines. También es usado para la psoriasis. Se tiene que hacer una infusión y dejarlo reposar, pero en vez de beberlo como todas las infusiones, tienes que esparcirlo con un algodón por la piel afectada.

Historia

La Sociedad Mexicana de Historia Natural, a finales del siglo XIX la reporta como antiparasitario.

Para el siglo XX la Sociedad Farmacéutica de México la indica como antiparasitario y Maximino Martínez repite la información como antiparasitario además de oxitócico.

Química

En el rizoma de este helecho se han identificado los compuestos quinoideos, albaspidín BB, tris-para-aspidín BBB, deaspidín, tris-deaspidín, ácidos filíxicos BBB, PBB y PBP, flavaspídico BB, tetra-flavaspídico BBB y tris-flavaspídico BBB; y los componentes bencénicos aspidín, para-aspidín BB, aspidinol, deaspidín BB, filicina, ácido filicílico y ácido flavaspídico, también contiene un aceite esencial, resina, taninos, un principio amargo, el glicósido filixolina.

En las partes aéreas se han detectado los flavonoides astragalín, camferol, epi-catequina, dryopterina, leucocianidina, leucodelfinidín, leucopelargomidín, procianidín B-2, quercetina e isoquercetina; y los componentes fenilícos ácidos clorogénico y 5-cafeoil-clorogénico.[1]

Taxonomía[editar]

Dryopteris filix-mas fue descrita por (L.) Schott y publicado en Gen. Fil. , pl. 9. 1834.[2]

Etimología

Dryopteris: nombre genérico que deriva del griego dryopterís = nombre de un helecho. En Dioscórides, de helecho (gr. pterís) que nace sobre los robles (gr. drys)]

filix-mas: epíteto latino que significa "helecho macho".[3]

Sinonimia
  • Aspidium filix-mas (L.) Sw.
  • Lastrea filix-mas (L.) C.Presl
  • Lastrea officinalis Bubani
  • Nephrodium filix-mas (L.) Strempel
  • Polypodium filix-mas L.
  • Polystichum cristatum auct.
  • Polystichum filix-mas (L.) Roth
  • Tectaria filix-mas (L.) Cav.[4]
  • Aspidium depastum Schkuhr
  • Aspidium erosum Schkuhr
  • Aspidium expansum D. Dietr.
  • Aspidium filix-mas (L.) Sw.
  • Aspidium mildeanum Göpp.
  • Aspidium nemorale (Salisb.) Gray
  • Aspidium opizii Wierzb.
  • Aspidium umbilicatum (Poir.) Desv.
  • Aspidium veselskii Hazsl. ex Domin
  • Dryopteris × bohemica Domin
  • Dryopteris patagonica Diem
  • Nephrodium crenatum Stokes
  • Polypodium heleopteris Borkh.
  • Polypodium nemorale Salisb.
  • Polypodium umbilicatum Poir.
  • Polystichum polysorum Tod.[5]

Nombre común[editar]

  • Castellano: dentabron, dentabrón, helecho, helecho macho, lafaleita, portaestandartes.

Véase también[editar]

Referencias[editar]

  1. «En Medicina tradicional mexicana». Archivado desde el original el 6 de marzo de 2016. Consultado el 3 de marzo de 2014. 
  2. «Dryopteris filix-mas». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultado el 9 de enero de 2014. 
  3. En Epítetos Botánicos
  4. Sinónimos en Real Jardín Botánico
  5. Dryopteris filix-mas en PlantList

Bibliografía[editar]

  1. CONABIO. 2009. Catálogo taxonómico de especies de México. 1. In Capital Nat. México. CONABIO, México City.
  2. Correll, D. S. & M. C. Johnston. 1970. Man. Vasc. Pl. Texas i–xv, 1–1881. The University of Texas at Dallas, Richardson.
  3. Cronquist, A.J., A. H. Holmgren, N. H. Holmgren & Reveal. 1972. Vascular Plants of the Intermountain West, U.S.A. 1: 1–271. In A.J. Cronquist, A. H. Holmgren, N. H. Holmgren, J. L. Reveal & P. K. Holmgren (eds.) Intermount. Fl.. Hafner Pub. Co., New York.
  4. Fernald, M. 1950. Manual (ed. 8) i–lxiv, 1–1632. American Book Co., New York.
  5. Flora of China Editorial Committee. 2013. Flora of China (Lycopodiaceae through Polypodiaceae). 2–3:. In C. Y. Wu, P. H. Raven & D. Y. Hong (eds.) Fl. China. Science Press & Missouri Botanical Garden Press, Beijing & St. Louis.
  6. Flora of North America Editorial Committee, e. 1993. Pteridophytes and Gymnosperms. Fl. N. Amer. 2: i–xvi, 1–475.
  7. Gleason, H. A. & A.J. Cronquist. 1968. The Pteridophytoa, Gymnospermae and Monocotyledoneae. 1: 1–482. In H. A. Gleason Ill. Fl. N. U.S. (ed. 3). New York Botanical Garden, New York.
  8. Great Plains Flora Association. 1986. Fl. Great Plains i–vii, 1–1392. University Press of Kansas, Lawrence.
  9. Hitchcock, C. H., A.J. Cronquist, F. M. Ownbey & J. W. Thompson. 1969. Vascular Cryptogams, Gymnosperms, and Monocotyledons. 1: 1–914. In C. L. Hitchcock Vasc. Pl. Pacif. N.W.. University of Washington Press, Seattle.
  10. Lellinger, D. B. 1985. A Field Manual of the Ferns and Fern Allies of the United States and Canada. 389 pp.

Enlaces externos[editar]